Ronald Meester, de Amsterdamse hoogleraar Waarschijnlijkheidsrekening, is niet onder de indruk van de aanvallen op zijn wetenschappelijke integriteit. Desondanks maakt hij zich zorgen. “Ik geloof niet dat het algemeen bekend is, maar een kleine groep fanatiekelingen probeert artsen en wetenschappers die in het coronadebat een afwijkend geluid laten horen het zwijgen op leggen.”
In het voorjaar van 2022 deponeerde de Groningse bioloog Klaas van D een klacht in tegen Ronald Meester. “De aanpak van Van D is altijd hetzelfde”, verzucht Meester. “Hij speurt het publieke domein af naar uitlatingen over corona die in zijn ogen niet door de beugel kunnen. In het geval van de aanklacht van Van D tegen mij ging het om dingen die ik opschreef in een pre-print en uitlatingen in interviews.”
Meester is niet het enige doelwit van Van D. De bioloog en ornitholoog, plus een groep activisten rondom hem, zou volgens het dagblad De Stentor in totaal tegen twee dozijn artsen, fysiotherapeuten en verpleegkundigen aanklachten hebben ingediend bij de Inspectie Gezondheidszorg. De artsen en andere gezondheidswerkers hadden met elkaar gemeen dat zich in het openbaar kritisch uitlieten over de covidvaccins. De groep rond Van D wilde bereiken dat de artsen een boete kregen of niet meer hun beroep mochten uitoefenen.
Meester is geen arts, maar is wel bezorgd over de veiligheid van de vaccins die overheden inzetten tegen Covid-19. Meester vraagt zich af de oversterfte van 2021 en 2022 verband houdt met het massaal verstrekken van deze vaccins. Een aanwijzing voor zo’n verband was dat de oversterfte plaatsvond in golven, die optraden na de vaccinatierondes.
Kamervragen van Pieter Omtzigt, ingegeven door Meesters werk, leidden tot een onderzoek van RIVM en CBS. Meester zat in de klankbordgroep van dat onderzoek. In het in juni 2022 verschenen rapport concludeerden RIVM en CBS dat ze de oversterfte niet volledig kunnen verklaren. Volgens Van D is het vraagtekens plaatsen bij de veiligheid van de huidige covidvaccins echter ongeoorloofd, en moet de universiteit van Meester maatregelen tegen de hoogleraar nemen.
In een document van een dozijn A4-tjes beschuldigde Van D Meester ervan onder meer ‘desinformatie’ te verspreiden over corona. Vervolgens diende Van D zijn klacht in bij Meesters universiteit. De integriteitscommissie die dit soort klachten behandelt, verklaarde de zaak ontvankelijk en verzocht Meester op een groot aantal aantijgingen te reageren. “Als je dat goed wilt afhandelen ben je wel even bezig”, zegt de hoogleraar.
Nadat de integriteitscommissie had geoordeeld dat er geen grond was voor de beschuldigingen aan het adres van Meester, liet Van D via zijn twitterkanaal weten dat hij het er niet bij liet zitten. Hij had een klacht ingediend bij de Onderwijsinspectie tegen de integriteitscommissie.
De zaak Basrakarekiet
Van D heeft vaker met dit bijltje gehakt. Al voor de coronacrisis was hij in de Nederlandse wetenschap bekend vanwege zijn meervoudige aanklachten aan het adres van onderzoekers die in zijn ogen onjuist hadden gehandelde. In 2019 publiceerde Ad Valvas een artikel over een symposium van de KNAW over onderzoekers die te maken kregen met kwaadwillende beschuldigingen. Tijdens dat symposium kwam Van D veelvuldig ter sprake.
Van D had na lezing van een artikel van een Leidse bioloog over de voortplanting van de Irakese Basrakarekiet fraude vermoed, en deponeerde bij de Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI) van de universiteit van Leiden een klacht tegen de wetenschapper in kwestie. Toen de commissie vervolgens niet overging tot de stappen die Van D voor ogen stonden, richtte hij zijn pijlen op de CWI. “Hij terroriseerde bestuurders en wetenschappers met soms wel vijftig e-mails per dag”, aldus Ad Valvas. “En met de hele wereld in de CC”, aldus commissievoorzitter Yvonne Erkens.
Op het symposium werd duidelijk dat ook andere universiteiten, zoals de van Gent en Utrecht, de Nationale Ombudsman en het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit met Van D kennis hadden mogen maken. Op het symposium uitten sommige aanwezigen zelfs het vermoeden dat Van D “behept is met psychiatrische problematiek”.
In het hierboven genoemde interview met De Stentor beschreef Van D, die in 2019 trouwens uit de vogelaarsvereniging Avifauna Groningen werd gezet vanwege zijn aanhoudende kritiek op de vereniging, het bestuur en zijn leden, zijn motieven anders. Allereerst gaf het aanklagen van wetenschappers en artsen hem voldoening. “Het schrijven van klachten vind ik leuk om te doen”, zei hij. Daarnaast was Van D ervan overtuigd dat hij de samenleving een dienst bewees. De door hem en zijn netwerk aangeklaagde artsen waren in zijn optiek hun boekje te buiten gegaan. “Ze werken niet volgens de verplichtingen die voortvloeien uit hun BIG-registratie”, verklaarde Van D. “Sommigen verspreiden zelfs medische desinformatie over corona en dat is gevaarlijk.”
Voedingsbodem
De acties van Van D en de grotendeels anonieme activistengroep om hem heen hebben in zijn geval geen effect gesorteerd, vertelt Meester. “Ik wil er daarom niet veel woorden aan vuil maken, maar ik wil wel aandacht vragen voor het patroon. Dit gebeurt niet alleen met mij. Ik heb weet van een tiental collega’s die met dezelfde acties te maken hebben gekregen, en er zijn er ongetwijfeld nog veel meer. Ze weken af van het corona-narratief, plaatsten kanttekeningen of uitten bezorgdheid. Ze zijn door mensen als Van D aangeklaagd en beschuldigd van het verspreiden van desinformatie’.”
Die ontwikkeling is gevaarlijk voor de wetenschap en, op de langere termijn, de samenleving, weet Meester. “Wetenschap is vragen stellen en kritisch onderzoek doen. Echte wetenschap is onverenigbaar met het vasthouden aan algemeen aanvaarde waarheden en het jagen op individuen die deze waarheden bevragen.”
De Nederlandse overheid is er medeverantwoordelijk voor dat het zover is gekomen, vindt Meester. Toen het coronavirus voet aan de grond kreeg in dit land, en een collectieve angst voor covid de natie overrompelde, hielp de overheid een sfeer creëren waarin het leek alsof vaccineren de enige uitweg uit de crisis was. Wie zich niet liet vaccineren, was asociaal. Ongevaccineerden die ziek werden, namen volgens de vorige gezondheidsminister Hugo de Jonge ‘het bed van iemand anders’ in beslag. Wie twijfelde over de veiligheid van de vaccins was een idioot, en voor wie geen vaccin wilde nemen, had de bewindsman ‘geen begrip‘.
In dat klimaabout:blankat konden individuen als Van D, die nota ben’ enkele maanden voor de uitbraak nog werd beschouwd als een schadelijke zonderling, uitgroeien tot heksenjagers. En terwijl een onder medici en wetenschappers een kritische minderheid klap na klap moet incasseren, lanceert wetenschapsminister Robbert Dijkgraaf een plan dat ‘feiten en wetenschappers moet beschermen’.
“Dat klinkt natuurlijk mooi”, zegt Meester. “Totdat je beseft dat de wetenschappers die de minister op het oog heeft de wetenschappers zijn die dezelfde standpunten verkondigen als de overheid. Uiteraard moeten ook die wetenschappers gewoon hun werk kunnen doen. Het is van de gekke dat iemand als Marion Koopmans bedreigingen ontvangt. Maar hoe zit dat met kritische wetenschappers? Gaat de minister die ook beschermen?”
In maart 2022 hield Dijkgraaf een lezing in Leiden waaruit blijkt dat hij plannen in een andere richting heeft. In de lezing sprak de minister over een minderheid die ‘feiten in twijfel trekt’ en een ‘levensreddend’ vaccin door desinformatie beschouwt als ‘onbetrouwbaar, een vergif, onderdeel van een wereldwijd complot’.
Het instituut voor wetenschapscommunicatie dat Dijkgraaf wil opzetten moet ervoor gaan zorgen dat de wetenschap toch nog die betreurenswaardige individuen bereikt die ‘zich keren tegen vooruitgang, of die niet als zodanig herkennen of willen herkennen’. Dijkgraafs lezing suggereert dat zijn initiatief, wellicht geruggesteund door heksenjagers als Van D, onderzoekers als Meester eerder zal bestrijden dan ondersteunen. Hulp en bescherming is er alleen voor de door de overheid toegestane wetenschap die de massamedia al op dagelijkse basis rondtoeteren.
Een kwalijke ontwikkeling, oordeelt Meester. “Uiteraard circuleren er samenzweringstheorieën die kant noch wal raken, en dat is ongewenst. Maar het is niet aan de overheid om te bepalen wat wetenschap is en wat nep-wetenschap. Dat kan de wetenschap prima zelf.”
Geen weg terug
De maatregelen die Dijkgraaf van zins is te treffen zouden het huidige polariserende klimaat wel eens kunnen versterken, vreest Meester. Dat klimaat is niet alleen schadelijk voor de wetenschap, maar voor de samenleving. “Polarisering dwingt mensen niet alleen om partij te kiezen, maar maakt het ook moeilijk om op een eerder ingenomen standpunt terug te komen.”
De consequenties daarvan werden recent duidelijk, toen de huidige gezondheidsminister Ernst Kuipers in de Tweede Kamer uitlegde waarom gezonde zestigminners vooralsnog niet voor de herhaalprik tegen corona in aanmerking kwamen, ook al zijn de besmettingscijfers weer onverdroten aan het stijgen. Kuipers vreesde voor de bijwerkingen van de vaccins en de claims die mogelijk zouden volgen, liet hij zich tussen neus en lippen ontvallen.
“Het wordt steeds duidelijker dat vaccins niet alleen beschermen, maar ook een keerzijde kunnen hebben”, analyseert Meester. “De minister beseft dat. Maar tegelijkertijd maakt het huidige klimaat het ook voor het kabinet erg moeilijk om nog van koers te veranderen.”
Foto: Jeroen Paling.
