Ewald Engelen is financieel geograaf, professor aan de Universiteit van Amsterdam en de auteur van verschillende boeken, waarvan Ontwaak! Kom uit de neoliberale sluier (2021) het meest recente is. Hij staat geboekstaafd als een links intellectueel die kritisch naar de wereld kijkt. We peilden zijn visie betreffende de heersende coronapandemie.
Hoe vindt u dat de Nederlandse overheid tot nog toe de coronacrisis aanpakte?
Ze deed dit op een paniekerige, niet consistente, heel erg op de korte termijn gerichte en communicatief gezien verwarrende manier. De inconsistentie van het beleid vinden we bijvoorbeeld terug in de opeenvolging van een zeer groot aantal, telkens veranderende, maatregelen die de overheid de Nederlandse bevolking de afgelopen 2 jaar oplegde. Telkens creëerde ze daarmee de hoop dat we door de maatregelen op te volgen terug naar normaal zouden gaan, en de pandemie binnen de perken zou blijven. Maar iedere keer pakte het anders uit.
De Nederlandse overheid hoopte vooral dat het vaccin, dat in het voorjaar van 2021 beschikbaar kwam, zich als een silver bullet tegen het virus zou manifesteren. Maar al vlug bleek die hoop op losse schroeven te staan. We zien nu dat de besmettingen en ziekenhuisopnames onder de gevaccineerden snel toenemen. De hardnekkigheid waarmee de overheid het vaccin als redding aankondigde, is enigszins verbazend wanneer men dit vergelijkt met de stellingname die Anders Tegnell, de Zweeds epidemioloog die het coronabeleid in Zweden leidt, al vanaf september 2020 verwoordde.
Hij stelde toen al zeer sceptisch te staan ten aanzien van de gedachte dat het vaccin de oplossing zou worden. Dus het besef dat het vaccin wel eens niet een silver bullet kon zijn, zoals onze overheid dit publiek aankondigde, bestond toen al bij anderen. Bovendien bleef Tegnell voorzichtig, en gaf hij de Zweden geen aanleiding om te hoge verwachtingen in de strijd tegen het virus te koesteren. Bij ons heeft de overheid daarentegen haar burgers verkeerd geïnformeerd en hoge verwachtingen gecreëerd, waardoor ze nu opnieuw denkt stevig te moeten ingrijpen in de sociale bewegingsmogelijkheden van de burgers door hun grondrechten danig in te perken.
Zweden bewijst dat het anders had gekund. Het aantal coronadoden is er lager dan in veel andere Europese landen en dat terwijl ze veel minder strenge maatregelen aan de bevolking oplegde. Bovendien zijn deze laatste veel meer gericht op consistentie en het verwerven van een draagvlak bij de burgerij. De Zweedse benadering vertrekt uit de nuchtere vaststelling dat het virus niet zal verdwijnen, dat men ermee zal moeten leren leven en dat het vaccin niet de oplossing van de pandemie is.
In Nederland, en in veel andere landen, heerst inmiddels een overheidsnarratief, met betrekking tot de coronacrisis en de noodzakelijke maatregelen om ze te kenteren, dat geen twijfel meer toelaat. Deze gang van zaken verhindert zonder meer dat zich een redelijk debat ontwikkelt. Is dit een verlies?
Zeker, het is een algemene regel dat de kwaliteit van het overheidsbeleid toeneemt naarmate men de discussie over dat beleid breder voert. Hoe smaller de opvattingen die ten grondslag liggen aan beleid, hoe groter de kans bestaat dat het gepaard zal gaan met heel wat negatieve effecten.
Iets gelijkaardigs maakten we ten tijde van de financiële- en Eurocrisis (2008) mee. Toen bepaalde de heersende consensus dat de overheidsbegrotingen sluitend dienden te zijn en dat men de begrotingstekorten moest wegwerken. Anders, zo stelde de consensus voorts, zou men op de langere termijn economische schade oplopen. Máár het bleek niet te kloppen. De toen genomen maatregelen veroorzaakten enorme negatieve gevolgen, zoals stijgende werkloosheid, minder IC-bedden, slechter onderwijs en oplopende faillissementen. Bovendien hadden ze een contraproductieve uitwerking op de vooropgestelde doelen. Zo veroorzaakten de gedwongen bezuinigen net stijgende begrotingstekorten.
Bij de huidige coronacrisis verschijnt eenzelfde patroon. Vanaf dat de overheid besliste welke maatregelen ze moest nemen om de kwetsbaren te beschermen, ging ze voorbij aan de negatieve effecten die de maatregelen meebrachten zoals mentale gezondheid van de jongeren, enorme toename overheidsschuld, afnemend vertrouwen in de politiek, of degenen die contraproductief bleken en de kwetsbaren toch schaadden. Zoals het vals gevoel van veiligheid dat het vaccinatiebeleid meebracht, en ertoe leidde dat de reeds gevaccineerde ouderen, later toch opnieuw met een golf aan besmettingen en opnames geconfronteerd werden.
Het dominerende overheidsnarratief waar we vanaf maart 2020 in zitten is het gevolg van een technocratische hybris die tegelijk hysterisch is. Die hysterie is voor een deel gecreëerd door de paniek, die aanvankelijk wellicht op zijn plaats was. Alleen, raakten we nooit meer uit deze paniekmodus. De technocratische hybris kenmerkt de mensen die aan de spreekwoordelijke knoppen van onze samenleving zitten. Zij menen dat ze door hun maatregelen in staat zijn om de verspreiding van het virus tegen te houden, het virus uit te bannen, of nog de kwetsbaren te beschermen. Maar hun tussenkomsten werken kennelijk niet.
Misschien doen onze politici er goed aan om zich bescheidener op te stellen en te accepteren dat ze het virus niet buiten de landsgrenzen kunnen houden. We zullen ermee moeten leren leven. Vandaar dat men volgens mij moet accepteren dat het virus zonder al te veel risico onder hen die er niet veel van te vrezen hebben, gezonde personen tot zestig jaar, rondgaat. We kunnen ons sociaal en economisch verkeer trouwens niet eeuwig lam leggen. De kostprijs is veel te groot. Verder kan men specifieke maatregelen nemen om de kwetsbaren, zestigplussers of mensen met onderliggende aandoeningen, te beschermen. Deze keuze vereist echter kalmte in plaats van hysterie.
Het is tevens opmerkelijk hoe de bereidheid om naar argumenten van mensen, die er andere standpunten op nahouden, inmiddels uit het dagelijkse publieke debat verdween. De establishment-consensus wordt met tamelijk hardvochtige middelen beschermd, door andersdenkenden uit te sluiten, uit te schelden, door ze te betichten van extreemrechtse sympathieën, wappie te zijn, de verlichtingswaarden niet meer te onderschrijven of geen vertrouwen meer in de wetenschap te hebben. Maar, door dit te doen suggereert men in feite dat de consensus tamelijk zwak en kwetsbaar is. Want een consensus die gestoeld is op wetenschappelijke feiten en inzichten, heeft niet zo veel te vrezen van mensen die er wat anders over denken.
Vandaag blijven beleidsmakers in de boosheid volharden door nog strengere maatregelen aan te kondigen. Men wil, de wetsvoorstellen daartoe zijn ingediend, naar een 2G beleid gaan, waarbij alleen nog gevaccineerden en mensen met een herstelbewijs toegang tot allerlei plaatsen krijgen. Verder eisen de voorstellen een coronatoegangsbewijs (CTB) voor de toegang tot de werkvloer, en tot het middelbaar – en hoger onderwijs. Hoe verhouden deze nieuwe maatregelen zich tot de grondrechten?
Het voorland in Europa is Oostenrijk geworden, waar dit systeem al bestaat. In Italië horen personen die actief zijn binnen bepaalde beroepen, denk dan vooral aan de gezondheidszorg, zich verplicht te laten vaccineren. België en Duitsland overwegen gelijkaardige maatregelen. Het is een respons op de roep om strenger op te treden, die niet alleen voortkomt uit het nationale politieke bestel, maar die ook binnen de Europese Unie aangezwengeld wordt. Wat dat betreft is het fascinerend om vast te stellen dat Zweden, dat reeds van oudsher een beetje een buitenbeentje binnen de EU is, een uitzondering vormt. Ze doet niet mee aan de monetaire unie, en wellicht is dit een indicatie van het feit dat men zich van overheidswege niet zoveel gelegen laat liggen om zich te voegen naar de druk die collega-overheden uitoefenen. Nederland heeft daarentegen sterk de neiging, niet alleen wanneer het over het begrotingsbeleid binnen de context van de Euro gaat, maar ook bij andere dossiers, in de pas te blijven lopen van de grote oosterbuur, Duitsland.
Men moet zich inderdaad afvragen wat een dergelijke verplichte vaccinatie betekent voor de grondrechten van de betrokken personen. Grondrechten heten niet voor niets grondrechten en wanneer een overheid ze aan banden legt, moeten de redenen die ze hiervoor aandienen zeer zwaarwegend zijn. Volgens mij is de coronapandemie niet van dien aard.
Daarbij komt dat de aantasting van de grondrechten een patroon kent om ongevaccineerden te dwingen zich alsnog vrijwillig te laten vaccineren. En dat terwijl men weet dat gevaccineerden net zo goed nog besmet kunnen geraken en een besmetting kunnen overbrengen. Hiermee vervalt in feite de empirische grond voor deze buitenproportionele en onconstitutionele maatregel. Dat element in de discussie brengen de experts wel in het debat, maar vervolgens wordt dat overspoeld door de standpunten van allerlei weldenkende Nederlandse burgers die deze laatste ontwikkelingen kennelijk onvoldoende gevolgd hebben, en die uiteindelijk niets anders doen dan de propaganda van de overheid te reproduceren.
Schuilt hierin eveneens de naïeve aanname dat de farmaceutische industrie in de eerste plaats gezondheidsverbeterende middelen ontwikkelt en het beste met de mensen voor heeft? Terwijl uit onderzoek blijkt dat het vooreerst bedrijven zijn die winst willen maken en dat ze niet terugdeinzen om hiervoor een lobbyistenleger in te zetten. Bovendien hebben ze de neiging om onderzoeksresultaten naar hun hand te zetten. Zijn deze schaduwkanten van Big Pharma genoeg bekend bij de bevolking?
We leven in een zeer complexe samenleving. Wil men snappen wat er speelt en misgaat, dan moet men over veel tijd, energie en voorkennis beschikken om dit te achterhalen. Vanzelfsprekend heeft het merendeel van de burgers, en dat kan je hen niet kwalijk nemen, dit niet. Zij laten zich over allerhande gebeurtenissen informeren door de mainstream pers en media. Dit biedt allerlei, met name grootzakelijke belangen, de mogelijkheid om het narratief naar hun hand te zetten. We zagen het heel duidelijk bij de verslaggeving omtrent de financiële crisis. Banken en hun woordvoerders konden toen moeiteloos in de media hun eigen schuld afschuiven op de bevolking en overheden van de Zuid-Europese landen. Om de burgers en politici te vertellen wat er zich werkelijk afspeelt, heeft men kritische wetenschappers en onderzoeksjournalisten nodig, die de beerput kunnen en durven openmaken. Hetzelfde vindt bij de huidige coronacrisis plaats. Maar nu is er een groot gebrek aan kritische wetenschappers en onderzoeksjournalisten om de kwestie te onderzoeken en kenbaar te maken. Daarnaast herhalen de mainstream media te vaak kritiekloos het overheidsnarratief.
Voorts leeft er bij veel burgers een te idealistisch beeld over hoe wetenschapsbeoefening eraan toe gaat. Het bedrijven van de medische wetenschap wordt meestal, door mensen waarvan het leven zich ver van universiteiten en laboratoria afspeelt, als iets heroïsch, innovatief en altruïstisch gepercipieerd. De meeste mensen weten bijvoorbeeld niet dat de publieke financiering van wetenschappelijk onderzoek, sinds het intreden van het neoliberale tijdvak, zeg maar de laatste veertig jaar, onder toenemende druk staat. De hoeveelheid overheidsgeld dat naar de universiteiten gaat is sterk afgenomen, wat hen steeds meer afhankelijk van private gelden maakt. Zodoende beslissen grote ondernemingen meer en meer welk soort wetenschappelijk onderzoek fondsen krijgt en gevoerd wordt. Een groot deel van de Europese onderzoeksgelden van Horizon 2020 is bijvoorbeeld geoormerkt om onderzoek te doen op basis van onderwerpen die grote ondernemingen naar voren schoven.
Vandaag denken veel mensen dat de coronavaccins ontwikkeld werden door doktoren en medische wetenschappers, die allen onder de eed van Hippocrates handelen. Hun voornaamste motivatie zou bestaan uit de wens om andere mensen beter te maken of te voorkomen dat ze ziek worden. Maar de publieke en private universiteiten en laboratoria staan erg sterk ten dienste van beursgenoteerde farmaceutische ondernemingen en Big Pharma financiert de onderzoeken. Bij sommigen mag Big Pharma een altruïstisch imago opgebouwd hebben. Toch verschenen de afgelopen jaren regelmatig publicaties die aangaven dat het vaak Bad Pharma betreft, en dat farmaceutische ondernemingen er alles aan doen om de gewenste uitkomsten te produceren, om medicijnen en vaccins op de markt te brengen, zelfs wanneer dit betekent dat ze de onderzoeksresultaten hiervoor dienen aan te passen. Hun werkwijze staat niet ten doel van het beter maken of het voorkomen dat burgers ziek worden. Nee, ze dient vooral om de return on equity van de aandeelhouders zoveel mogelijk te maximaliseren. Wanneer men dit weet, dan kijkt men toch wat sceptischer naar wat er zich nu afspeelt.
Deze gegevens zijn trouwens niet geheim. Wie op zoek gaat, kan erachter komen dat de invloed van beursgenoteerde bedrijven op het huidig medisch onderzoek immens is, en dat de voortgebrachte onderzoeksresultaten met een korreltje zout dienen genomen te worden. Zonder meer dient de vraag, of dit vandaag eveneens geldt voor het onderzoek dat ten grondslag ligt aan de ontwikkeling van de vaccins, gesteld te worden. Maar het gebeurt niet of nauwelijks!
En degenen die ze wel stellen worden onmiddellijk als wappie bestempeld en geridiculiseerd.
De heersende hysterie en het gebrek aan nuchterheid zijn hiervan de oorzaken. De hysterie erkent maar twee mogelijkheden. Of men steunt de overheid en vindt in het verlengde hiervan dat de overheid nog strenger mag of moet optreden omdat we midden in de ergste crisis zitten die de mensheid ooit meemaakte. Ofwel is men een corona-ontkenner.
Bijgevolg is nuchter scepticisme ten opzichte van het samenvallen van de staatsmacht en de macht van multinationals niet langer mogelijk. Terwijl het wel degelijk noodzakelijk is. We leven namelijk in een kapitalistische samenleving waarbij de macht niet bij burgers ligt maar bij grootzakelijke belangen – denk aan banken, automobielindustrie, olie-industrie, farmaceutische industrie – met zeer bevoorrechte relaties met de overheden. Als burgers hebben we de plicht om dus heel argwanend te zijn ten opzichte van iedere poging, van deze twee gecombineerde machten, om ons gedrag en leven te sturen.
Is het in het verlengde hiervan niet opvallend dat de meerderheid van de media nauwelijks kritische vragen stelt bij de coronamaatregelen?
Absoluut, na ruim anderhalf jaar coronacrisis blijft dit één van de grootste raadsels voor mij. Hoe is het mogelijk dat verstandige, kritische, weldenkende, goed onderlegde journalisten die werkzaam zijn bij de establishment-media, en die ik hoog acht in hun benadering van andere dossiers, sinds het uitbreken van de pandemie al deze noodzakelijke journalistieke eigenschappen parkeerden? Ik kan de vraag niet beantwoorden, en stel verbouwereerd vast dat ze in feite tegenwoordig niets anders doen dan elkaar te overtroeven in de roep om strengere maatregelen.
De media falen om vragen te stellen over de inconsistentie van de maatregelen, de heiligverklaring van het vaccin, de nevenschade van het sluiten van de scholen, de mentale gezondheidsschade bij veel jongeren en jongvolwassen, de enorme financiële schuld dat de overheid aan het opbouwen is, en zo veel meer. Door deze elementen onbevraagd te laten, hoeft de overheid ze evenmin te beantwoorden.
Terwijl Oostenrijk als het te volgen voorbeeld wordt beschreven, blijft men blind ten aanzien van landen, zoals Zweden, die voor een andere aanpak kozen. Een jaar lang werd Zweden in Nederland verketterd, en vanaf het moment dat het daar beter ging, met opvallend minder opgelegde dwangmaatregelen, hebben de media dit grotendeels doodgezwegen. Men zou verwachten dat er verwondering zou zijn over wat er daar gebeurt en dat de journalisten zich erop zouden storten. Maar niets ervan werd ingelost.
Het lijkt wel of de nieuwsgierigheid, een basiskenmerk van een gedreven journalist, vanaf maart 2020 verdween. Tegelijkertijd verloren de journalisten hun kritische houding ten aanzien van Big Pharma, de grote invloed van multinationals en het type onderzoek dat aan de grondslag van de gevorderde maatregelen liggen. Het is alsof de journalistieke wereld de ogen en oren gesloten heeft, en vergeten is dat we in een kapitalistische samenleving leven waarbinnen nog één belang groter is dan het redden van mensenlevens, en dat is winst maken!
U staat bekend als een links intellectueel. Zorgt de kritiek dat u levert op het overheidsnarratief en coronabeleid dat een deel van de bevolking u nu eerder als een rechtse aanziet?
Zeker. Het is al zover gekomen dat wanneer ik op Twitter een kritische tweet over het coronabeleid post, Thierry Baudet hem retweet. Ik zou het fijn vinden mocht een links politicus, die eveneens twijfels heeft ten aanzien van de maatregelen van de overheid, mijn tweet zou retweeten, maar dit gebeurt nooit. Links liet al de mogelijke kritiek in het coronadossier liggen, en extreem-rechts eigende zich dit terrein toe.
Nochtans wanneer men de tweets van Baudet van maart, april van 2020 erop naleest, realiseert men zich dat hij met zijn partij, aanvankelijk een veel strenger optreden van de overheid eiste. Dat hij plotsklaps kritiek begon te uiten, heeft ongetwijfeld met puur electoraal opportunisme te maken.
In Letland worden ongevaccineerde parlementsleden intussen uit het parlement verbannen, waardoor ze hun parlementair werk niet langer kunnen verrichten, en hun salaris verliezen. Vindt u het niet opmerkelijk dat de Europese Unie hier niet op reageert?
Absoluut. Wat we momenteel meemaken is dat liberale partijen in steeds grotere mate en steeds duidelijkere termen beleid ondersteunen dat heel illiberaal van aard is. En we zien dus eveneens dat een aantal democratieën besluiten hebben genomen die een hoog ondemocratisch karakter betuigen. Dit is zeker het geval met wat in Letland is besloten!
Het bestrijden van een pandemie is, en mag, geen technocratische kwestie zijn. Het heeft enorme schadelijke financiële en andere gevolgen, en de besluiten die nu genomen worden zullen de komende vijftien tot vijfentwintig jaar verder deinen. Dit zijn dus vanzelfsprekend politieke besluiten, waar een uitgebreid democratisch debat aan vooraf moet gaan, waarbij alle mogelijke benaderingswijzen aan bod dienen te komen. Bovendien moet de besluitvorming nadien een democratische toetsing toelaten.
In Letland stelt de overheid in feite dat ongevaccineerden, die er wellicht andere standpunten op nahouden over hoe de pandemie optimaal te bestrijden, niet mee mogen beslissen over dit heel brede dossier dat alle geledingen van de samenleving raakt en veel lange termijn gevolgen heeft. Alleen zij die vinden dat men alles in het werk moet stellen om het virus in te perken, mogen nog aan de politieke onderhandelingstafel aanschuiven. Dan is er geen sprake meer van een democratisch debat. Noch kan men spreken van een democratisch genomen besluit.
De Letse beslissing transformeert andersdenkenden tot tweederangsburgers. Meer nog, in feite zijn het niet langer burgers, maar louter onderdanen. Ze is in strijd met burgerlijke en democratische grondrechten. Nogmaals, er manifesteert zich een beweging van liberaal naar illiberaal, en van democratisch naar ondemocratisch, en dat is uiterst zorgwekkend!
Vanuit het perspectief van de Europese Commissie (EC) is het ontzettend hypocriet dat ze de democratisch genomen besluiten in Polen, waar men het al dan niet mee eens kan zijn, bestraft door boetes op te leggen en hen van bepaalde Europese fondsen uit te sluiten. Maar wanneer Letland en Oostenrijk wettelijke middelen inzet om een discriminerend onderscheid te maken tussen volwaardige burgers en louter onderdanen, blijft dezelfde EC oorverdovend stil. Haar stilte is trouwens volkomen in strijd met de politiek-filosofische waarden, en de Acquis Communautair die al de lidstaten ondertekenden, waarvoor de EC zegt op te komen.
In het verlengde hiervan vind ik het onbegrijpelijk dat linkse intellectuelen en politici niet in de pen kruipen om de EC op te roepen om te veroordelen wat er in Letland en Oostenrijk gaande is, en wat er in Nederland, België en nog meer landen dreigt te gebeuren. Waar blijft hun verzet? Waar blijft hun kritiek?
Immanuel Kant poneerde dat een verlichte houding neerkwam op: durven denken en durven spreken. Verduistert corona de verlichte geesten?
Absoluut. Men creëert overigens een klimaat waarbinnen weinig mensen noch durven denken noch durven spreken. Nochtans zou een samenleving die zich graag beroept op haar Verlichtingsgeschiedenis moeten toestaan dat andere standpunten aan bod komen. We hebben een veel bredere discussie nodig gezien de ingrijpende aard van de maatregelen, die daarbij langetermijngevolgen hebben. Spijtig genoeg zet de manier waarop de Nederlandse overheid opereert en communiceert niet aan tot een dergelijke discussie.
Het gaat niet aan om dit een ‘pandemie van de ongevaccineerden’ te noemen. Dit is het uitspelen van de ene bevolkingsgroep tegen de andere. Het is het wegzetten van personen die allicht een gerede twijfel hebben over de effectiviteit en de gevolgen van het vaccin. Ze zijn wantrouwig ten aanzien van de informatie van de vaccinproducenten en de overheid hierover. Kan men ze dit kwalijk nemen? Er is de afgelopen vijftien jaar anders genoeg misgelopen in de relatie tussen overheid en burger, multinational en consument en multinational en overheid, om dit wantrouwen te rechtvaardigen. Zie dit wantrouwen dus als legitiem. Er is een gegronde basis voor.
De sociale media meten zich onderhand een censurerende rol toe, door afwijkende meningen van artsen, onderzoekers en professoren te verwijderen. Ziet u dit als een problematische evolutie?
In hun boek Viral. The search for the origin of covid-19, beschrijven de auteurs hoe de sociale mediaplatforms, die het eigendom zijn van Big Tech ondernemingen, gedurende heel 2020 meningen die de mogelijkheid van een laboratoriumlek opperden, stelselmatig van de genoemde platforms verwijderden. Maar vanaf begin 2021 keerden dezelfde fora op hun schreden terug, omdat ze inzagen dat er wel degelijk aanwijzingen bestonden om een laboratoriumlek als een plausibele verklaring toe te laten, en men ze dus niet simpelweg als een samenzweringstheorie kon wegzetten.
Dientengevolge is het griezelig om op te merken dat men bepaalde opvattingen weert terwijl ze achteraf mogelijk blijken, en dat omgekeerd, bepaalde gevestigde opvattingen later niet juist zijn. Daarom hebben we zonder meer een choc des opinions, waaruit de waarheid kan ontspringen, nodig. Maar in de dagelijkse realiteit ziet men eerder dat we als samenleving in een snel tempo heel veel liberale basisvoorwaarden, die een dergelijke choc mogelijk maken, overboord aan het gooien zijn. Waardoor ik verbijsterd vaststel, dat ik in toenemende mate deze liberale basisopvattingen moet verdedigen tegenover liberale politici! Wat dat betreft zijn we in een hele vreemde wereld aanbeland. (lacht)
Daarenboven moeten we ons realiseren dat zoals Big Pharma tot Bad Pharma kan leiden, hetzelfde met Big Tech kan gebeuren. Zo constateert men dat we tijdens de coronapandemie de omzichtige omgang met onze privacygegevens lieten varen. De QR-code, die we constant moeten laten zien op het moment dat we ons in de samenleving bewegen, genereert een hele bank met data. Maar het is onduidelijk wat hiermee precies gebeurt. In Nederland is de code bijvoorbeeld aan het elektronisch patiëntendossier gekoppeld. Hoe goed is de bescherming hiervan? Is dit niet de opmaat, én die vraag moet gesteld worden, omdat we er niet vanuit kunnen gaan dat Big Tech het beste met ons voor heeft in plaats dat ze het beste met haar aandeelhouders voor zou hebben, naar een verdere uitrol van een vorm van sociale controle via ons smartphone- en internetgedrag.
Verder bemoeit de Europese Commissie, een politieke organisatie met een zeer zwak democratisch gehalte, zich in toenemende mate in deze materie. We mogen niet vergeten dat het een technocratisch instituut bij uitstek is, en ik vind het tamelijk eng dat de EC van deze pandemie misbruik maakt om haar eigen bevoegdheden verder te verbreden. Te meer we weten dat alles wat Europa neemt, ze maar mondjesmaat teruggeeft. Of waarschijnlijker nog, nooit meer terug zal geven. De kans is dus reëel dat tijdens deze pandemie de legitimiteit voor noodwetten en noodmaatregelen worden misbruikt door instanties om een soort van machtsgreep uit te voeren.
(Even tussendoor: volg de nieuwsbrief van OverNu!)
Tijdens de coronapandemie werd Bill Gates geregeld als een omstreden figuur opgevoerd. Oorzaak hiervoor zijn zijn financiële belangen in verschillende farmaceutische bedrijven, zijn persoonlijke contacten met onder andere Ursula von Der Leyen (voorzitter van de EC) en zijn buitengewoon forse donaties aan de Wereldgezondheidsorganisatie. Hoe kijkt u naar deze heisa?
Nogmaals, wat zich tijdens de coronapandemie afspeelt, is gelijkaardig met wat zich tijdens de financiële crisis afspeelde. Zulke momenten openen deuren voor een hele nauwe samenwerking, uitwisseling van wereldbeelden en persoonlijke contacten, tussen de top van het bedrijfsleven en de top van de overheden en toezichthouders. De Financial Times kreeg eind 2015 langs de wet op de openbaarheid van de informatie, toegang tot de werkzaamheden van verschillende bestuursleden van de Europese Centrale Bank (ECB). Daaruit bleek dat ze op strategisch belangrijke momenten contacten hadden met UBS, BNP Paribas, Algebris en Black Rock, stuk voor stuk grote investeringsbedrijven. De verwevenheid tussen die bedrijven en de politiek is enorm uitgebreid.
Het zijn contacten op het allerhoogste financiële niveau waar burgers, en zelf onze parlementariërs, niet bij kunnen. Alleen maar naar Bill Gates wijzen is dan eerder naïef, want Bill Gates is verre van een uitzondering. Boven onze hoofden wordt er in het hedendaagse kapitalisme veel gekonkelfoezeld en dan maakt het niet uit of het Big Tech, Big Food, Big Automobile, Big Pharma of Big Finance is. Het is overal van hetzelfde laken een pak.
We doen er maar beter aan om te beseffen dat wat de Boven-Ons-Gestelden, en de mensen in het kabinet, doen niet automatisch in ons belang is. Vaak dienen ze zelfs vooral de belangen van de grote multinationals. Blijf dus sceptisch, maar focus niet op één persoon, er zijn er veel meer!
U zei eerder dat de overheden enorme schulden aan het maken zijn, kan u hier meer over vertellen?
Wanneer men ervoor kiest om het economisch verkeer (deels) stil te leggen, een handelswijze waar de meeste overheden tijdens de coronapandemie voor kozen, komen door de opgelegde beperkingen, meteen allerlei ondernemingen en werknemers in de problemen. Om die op te vangen opteerden de overheden om deze stillegging financieel te compenseren.
Een dergelijke keuze kost enorm veel geld. Want terwijl de overheden schadeloosstellingen (blijven) uitbetalen, maken ze enorme schulden. Daardoor zijn de staatsschuld en de begrotingstekorten in Nederland, België en veel andere landen de laatste twee jaar enorm toegenomen. Alhoewel men daar in alle talen over zwijgt zullen deze schulden terugbetaald moeten worden! Zweden is daarop overigens geen uitzondering. Maar omdat daar nooit voor meerdere lockdowns is gekozen is de financiële schade beperkter gebleven en de financiële compensatie van staatswege tevens kleiner, waardoor toekomstige generaties in Zweden minder voor belastingverhogingen en bezuinigingen – austerity ! – hoeven te vrezen.
Wellicht kiezen overheden ervoor om de terugbetaling over een langere periode te spreiden. In de praktijk betekent dit dat de komende generaties ervoor zullen opdraaien door middel van toekomstige bezuinigingen op allerhande dienstverleningen, stijgingen van lasten en van de belastingen. Zij krijgen met andere woorden de factuur gepresenteerd voor de huidige maatregelen, en de financiële compensaties die erbij horen, die de overheid vandaag neemt om de huidige kwetsbaren, de zestigplussers, te beschermen.
Zodoende gaan we de komende 15 tot 25 jaar getuige zijn van één van de grootste historische financiële redistributies van jong naar oud. We doen er goed aan om dit even te laten bezinken. Zeker omdat boven op deze kosten, de kosten voor klimaataanpassingsmaatregelen zullen komen. Weeral zijn dit kosten die vorige generaties veroorzaakten, maar die gefinancierd moeten worden door de toekomstige generaties. Intergenerationeel gezien hebben we vandaag dus te maken met een zeer onrechtvaardige context, waarbij twee kolossale facturen naar de toekomstige generaties worden doorgeschoven.
Met veel belangstelling kijk ik bijgevolg uit naar het opstaan van een politieke beweging die de belangen van de jongeren nu, en de toekomstige generaties, zal behartigen, en dat een claim zal leggen op de grote vermogens van de babyboomers. Dat men vandaag in een groeiend aantal Europese steden rellen van jongeren constateert, zou niet mogen verbazen. De jongeren zijn het zat om het haasje te zijn.
Volg de nieuwsbrief van OverNu.
