Niet alleen bewindslieden en politici zijn verantwoordelijk voor het catastrofale coronabeleid. Ook de anonieme topambtenaren die dat beleid uitvoerden, hebben wat uit te leggen. Zoals Marcelis Boereboom, de hoogste ambtenaar van het ministerie van VWS, die vlak voor kerstmis 2023 plotseling opstapte. Schaamde hij zich voor zijn rol tijdens de pandemie? Of had hij wroeging over wat zijn ministerie onder hem had aangericht?
Het antwoord op die vragen is uiteraard ‘neen’. Boerebooms vertrek had niets met de pandemie van doen, maar alles met een rapport van de FNV over de werksituatie bij VWS. Het verslag was gebaseerd op een survey, waaraan 95 medewerkers van het ministerie hadden meegewerkt. In totaal werken er op VWS een slordige vijfduizend mensen. De bond had besloten de werksfeer binnen VWS in kaart te brengen omdat al enkele jaren bij de bond klachten binnendruppelden.
Hoewel de deelnemers aan de survey misschien niet-representatief zijn, schetst het FNV-rapport een onthutsend beeld van de ‘giftige werksfeer’ binnen VWS. Slechts een kwart van de ondervraagden voelde zich vrij om standpunten te verkondigen die ingingen tegen die van de meerderheid en hun superieuren. Ambtenaren die hun leidinggevenden publiekelijk tegenspraken werden op non-actief gezet. Tientallen procenten van de ondervraagden waren getuige geweest van sociale uitsluiting, pestgedrag en ridiculisering. Meer dan zestig procent van de ondervraagden keek uit naar een andere baan, negen procent had gedacht aan zelfdoding.
“We zijn ons bij de bond kapot geschrokken”, zei Kitty de Jong van de FNV. “Kennelijk is er bij VWS een werksfeer ontstaan die giftig is en die negatieve consequenties heeft voor de ambtenaren die er werken.” De bond deed aangifte bij de Arbeidsinspectie.
Diabetes
Boereboom vond de uitkomsten van het FNV-rapport ‘verschrikkelijk’, schreef de Telegraaf op 22 december. De meldingen gingen hem ‘zeer aan het hart’. Hij had graag dit probleem opgelost, maar had daarvoor niet ‘de kracht en energie’. Boereboom is diabeet, kampt met een verminderende nierfunctie en merkte dat hij de balans ‘tussen werk, thuis en mijn kwetsbare gezondheid’ had verloren. En dus stapte hij op.
De reden van zijn vertrek is opmerkelijk. De diabetes van Boereboom was een onderdeel van zijn identiteit. In 2023 vertelde Boereboom in vws#Diagonaal nog over de manier waarop zijn diabetes een einde maakte aan zijn kinderdromen. Toen hij nog op de lagere school zat, had de topambtenaar eigenlijk treinmachinist willen worden. “Het leek me prachtig om in je eentje zo’n machtige machine te besturen”, vertelde Boereboom. “Met al die mensen achter die van jou afhankelijk waren. Dat leek me geweldig.”
Het liep anders. “Ik weet het nog precies”, zei Boereboom. “In 1971 kreeg ik de diagnose diabetes. Toen ze aan het einde van de lagere school vroegen wat ik misschien wilde worden, zei ik: dat weet ik toch al, ik word machinist! Maar mijn ouders zeiden: dat kan niet, want met diabetes word je nooit goedgekeurd.”
In een reeks van interviews, die overigens allemaal dateren uit de eerste helft van 2023, kwam Boereboom herhaaldelijk op zijn diabetes terug. De topambtenaar benadrukte dat zijn ziekte hem voor grote problemen had gesteld, maar dat hij die door zijn persoonlijke kwaliteiten had overwonnen. “Ondanks allerlei beperkingen ben ik het schoolvoorbeeld van iemand die met diabetes type 1 een volwaardig leven leidt met sociaal leven, vrouw, kinderen, kleinkinderen en een topbaan en zelfs allemaal tegelijk”, vertelde Boereboom in diabc, het magazine van Diabetesvereniging Nederland.
Al dat fraais kreeg hij niet cadeau, verkondigde Boereboom in een interview dat in 2023 verscheen op rijksoverheid.nl. “Door mijn chronische ziekte heb ik vaak tegenwerking gekregen. Je moet veel kracht hebben en eigenwijs zijn om hier tegenin te gaan. En als ik heel eerlijk ben, ben ik wel heel trots dat ik met al mijn beperkingen op mijn 63e secretaris-generaal ben geworden. Hopelijk is dat een goed voorbeeld voor iedereen.”
Toeslagenaffaire
Nadat bekend werd dat 9 procent van zijn ambtenaren rondliep met suïcidale gedachten en 61 procent overwoog om te vertrekken, stapte het ‘goede voorbeeld voor iedereen’ op, ondanks al zijn ‘kracht’ en eigenwijsheid. Dat gebeurde nadat Boerebooms baas, demissionair gezondheidsminister Ernst Kuipers, de zaak als ‘zeer serieus’ en ‘zorgwekkend’ had betiteld.
Tsja. Als een minister zulke bewoordingen in de mond neemt, dan kun je als ambtenaar maar beter ophoepelen. Ook al ben je zo’n sterke en eigenwijze doorzetter als Marcelis Boereboom.
Het was niet de eerste keer dat onder Boereboom op een ministerie dingen gebeurden die het daglicht niet verdragen. Met hem aan het stuur veranderde het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) in 2013-2017 tijdens de toeslagenaffaire in een bureaucratisch en meedogenloos monster. In die affaire bestempelde de Belastingdienst 26.000 ouders op onheuse gronden als fraudeur. Deze ouders kregen te maken met boetes en kwamen daardoor in financiële en psychische problemen. De nood liep zo hoog op dat de Nederlandse staat meer dan 2000 kinderen weghaalde bij hun ouders. Een groot aantal van hen is tot op de dag van vandaag niet terug bij hun gezin.
Toen Boereboom zich in 2020 tegenover de parlementaire ondervragingscommissie van Chris van Dam (CDA) moest verantwoorden, waste hij zijn handen in onschuld. Hij had weliswaar ‘ongemak’ gevoeld, vertelde hij tegenover de commissie, maar hij had, zoals het een gehoorzaam ambtenaar betaamt, geen vinger uitgestoken om een einde aan de misstanden te maken. Regels waren nu eenmaal regels. In plaats van zich in te spannen om bijvoorbeeld kinderen weer met hun ouders te verenigen, investeerde hij zijn tijd en energie aan het bedenken van een nieuw systeem om kinderdagverblijven te financieren.
“U bent dus al die tijd bezig een nieuw huis te bouwen, terwijl uw huidige woning in de fik staat en iedereen vergeet die brand te blussen”, typeerde Chris van Dam het handelen van Boereboom. Dat is misschien nog te positief geformuleerd. Het ‘nieuwe huis’, om in de metafoor van Van Dam te blijven, kwam er nooit. Het door Boereboom bedachte systeem werd enkele jaren later afgeschoten.
Trots
Wie verwachtte dat na zo’n debacle de ambtelijke loopbaan van Boereboom afgelopen was, kwam bedrogen uit. Nog geen jaar na zijn onthutsende getuigenis, op 13 september 2021, werd Boereboom secretaris-generaal bij VWS. Columnisten spraken er hun verbazing over uit. “Welke boodschap geef je met Boerebooms benoeming af aan de gedupeerden [van de toeslagenaffaire], aan de samenleving als geheel?’, schreef Welmoed Vlieger in Trouw.
Een terechte vraag, maar tijdens de pandemie had de Nederlandse overheid andere prioriteiten. Er was een propagandamachinerie op stoom gekomen die niet-gevaccineerde Nederlanders vertelde dat ze domme onmensen waren. Er was een medische apartheid ingevoerd waarin ongevaccineerden geen volwaardige burgers waren. Miljoenen Nederlanders lieten zich injecteren met onvoldoende geteste preparaten. Een censuurmachinerie snoerde de mond van iedereen die iets van de gang van zaken zei. Omdat het ministerie van VWS daarbij een belangrijke rol speelde, had de Nederlandse overheid behoefte aan een topambtenaar met zijn ogen in zijn zakken, weinig verstand van zaken en een obscene ongevoeligheid voor onrecht en leed. Allemaal kwaliteiten waarin Boereboom grossierde.
In een interview met ABD Blad liet Boereboom in 2022 zien dat hij inderdaad de right man in the right place was. “De impact van twee jaar corona op de medewerkers van VWS is enorm”, zei Boereboom. “De maatschappelijke kritiek is heftig en raakt mensen persoonlijk. Je moet niet onderschatten wat het met mensen doet als men je van alles en nog wat beschuldigt. Ik ben erop beducht dat deze mensen straks met de kennis van nu geëvalueerd worden en sta echt vóór ze. We moeten niet vergeten dat deze mensen naar eer en geweten in moeilijke omstandigheden aan oplossingen voor heel Nederland hebben gewerkt. Ik ben trots op ze.”
Het citaat laat zien hoe weinig inhoudelijke kennis Boereboom had. In het vroegste stadium van de pandemie was immers al duidelijk dat de aanpak van Boerebooms ambtenaren desastreuze gevolgen zou hebben, maar Boereboom wist van niets.
Het citaat laat ook zien dat Boereboom geen benul had van wat er tijdens de pandemie in de samenleving gebeurde. Hoe blind moet je zijn om je te beklagen over ‘wat het met mensen doet als men je van alles en nog wat beschuldigt’, terwijl je een samenleving verwoest, miljoenen Nederlanders tot op het bot vernedert en tienduizenden mensen met occulte farmaceutische interventies de dood injaagt? Normale mensen ontwikkelen pas zo’n ongevoeligheid na een lobotomie, maar Boereboom had hem blijkbaar al van zichzelf.
Parlementaire enquête
Boereboom zelf zag dat anders. De grote machinist van de coronatrein zag zijn blindheid voor de wereld buiten VWS als een logisch en direct gevolg van de ‘hele moeilijke tijd’ die het ministerie achter de rug had. “Wat je ziet in zo’n crisissituatie is dat je elkaar vast moet houden en gaat concentreren op het aanpakken van de crisis”, vertelde Boereboom op de overheidswebsite grenzeloossamenwerken.nl. “Je sluit je zoveel mogelijk af voor kritiek uit de buitenwereld, dat is natuurlijk gedrag, nodig om te overleven. Daar moeten we nu weer los van zien te komen.”
Uit het rapport van de FNV blijkt dat Boereboom een (***verontschuldigend kuchje***) heel eigenwijs eigen idee heeft van wat ‘elkaar vasthouden’ precies betekent. En of het hem lukt om weer open te staan voor kritiek uit de buitenwereld, dat zullen we straks ongetwijfeld tijdens de parlementaire corona-enquête uit zijn mond vernemen, waarop hij zich nu in alle rust kan voorbereiden.
Het wordt vast en zeker net zo’n indrukwekkend optreden als in 2020.
