Terwijl het gebruik van antidepressiva recordhoogtes bereikt, pleiten Anja Jongkind en Greet Vonk voor een andere manier om met depressie om te gaan. Zij zien depressie niet als iets dat met alle mogelijke middelen moet worden bestreden, maar als iets om zorgvuldige aandacht te geven met een kans om er zelfs van te groeien. Dit is hun eerste artikel op OverNu over depressie als deur naar PostTraumatische Groei.
Uit actuele cijfers van de Stichting Farmaceutische Kengetallen blijkt dat bijna 1,2 miljoen Nederlanders, waaronder 25.000 jongeren onder de 20 jaar, antidepressiva gebruiken. Dat zijn er meer dan ooit. Tegelijkertijd is er inmiddels veel wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat:
# Letterlijk alle antidepressiva suïcide en suïcidaliteit in de hand werken[1]
# Onderzoeken naar de werking van antidepressiva vrijwel allemaal gefinancierd worden door de farmaceutische industrie. In die studies wordt op grote schaal gesjoemeld en wordt ons door zogenaamde ‘handige’ interpretaties een rad voor ogen gedraaid[2]
# Deze medicatie heel vaak zelfs niet of nauwelijks baat, maar in elk geval wel schaadt[3]
En dit terwijl ook al heel lang bekend is dat verlies, stress, langdurige belasting, life events en andere emotioneel ingrijpende gebeurtenissen belangrijke factoren zijn in het ontstaan van een depressie. Toch wordt er nog steeds snel en vaak antidepressiva voorgeschreven, getuige de nog steeds stijgende aantallen gebruikers. In dit artikel dragen we een alternatieve benadering aan voor mensen die last hebben van depressieve klachten of een depressie.
Een andere benaderingswijze | PostTraumatische Groei
Er bestaan verschillende subtypes van depressie. De hevigheid van depressies kan behoorlijk fluctueren. Een depressie of depressieve klachten zijn akelig, naar en indrukwekkend, maar een moeilijke periode in je leven kun je gebruiken om te groeien. De meeste mensen hebben van nature niet zo’n grote ‘veranderbereidheid’. Pas als het ergens echt pijn gaat doen, wordt die veranderbereidheid een stuk groter. Daardoor kunnen we een moeilijke periode ook positief gebruiken om een groeispurt te realiseren. In de wetenschap heet dat fenomeen PostTraumatische Groei (PTG).
PTG is een onderzoeksgebied sinds het begin van de jaren negentig.[4] Het onderzoeksgebied is eigenlijk bij toeval ontstaan na onderzoeken bij mensen die betrokken waren bij het zinken van de ferry Herald of Free Enterprise in 1987.[5] Tot grote verbazing van de onderzoekers bleek dat 43% van de overlevenden die meededen aan het onderzoek, aangaf dat hun leven positiever was geworden. De onderzoekers ervoeren dit als een schokkende uitslag. Ze hadden verwacht dat maar een paar overlevenden positiever zouden zijn geworden. Dat het dus bijna de helft bleek te zijn, was een verbazingwekkend – en voor hen schokkend – resultaat.
De nieuwsgierigheid naar het fenomeen ‘groeien door tegenslag’ was door deze ontdekking gewekt. Zo ontstond begin jaren negentig dit onderzoeksgebied en werd er door de psychologen Richard Tedeschi en Lawrence Calhoun een wetenschappelijke definitie vastgesteld. Zij definieerden PostTraumatische Groei als ‘positieve psychologische veranderingen als gevolg van het worstelen met traumatische of moeilijke levensomstandigheden’.
Als je op PostTraumatic Growth zoekt op Google Scholar – een internetzoekmachine die de wetenschappelijke literatuur uit verschillende disciplines doorzoekbaar maakt – levert dat inmiddels meer dan 700.000 hits op. Er is inmiddels onderzoek gedaan naar velerlei vormen van ellende, zoals bij mensen die zijn blootgesteld aan terreurincidenten of die andere traumatische gebeurtenissen hebben meegemaakt (bijvoorbeeld scheepsrampen, vliegtuigongelukken, auto-ongelukken, orkanen, aardbevingen), mensen die rouw hebben ervaren, mensen met heftige medische problemen (bijvoorbeeld kanker, hartaanval, hersenletsel, hiv/aids) en mensen met traumatische relatie-ervaringen (bijvoorbeeld relatiebreuk, scheiding van de ouders).
Gek genoeg is PTG in Nederland toch nog een onbekend fenomeen. Als wij aan het begin van workshops, lezingen, inspiratiesessies vragen naar de bekendheid van PTG, dan kent bijna niemand die term.
De term PTSS (posttraumatische stressstoornis) kent bijna iedereen. Dat is een beetje symptomatisch voor hoe in Nederland met allerlei vormen van ellende wordt omgegaan. Er wordt vooral gekeken naar de klachten en niet naar de persoon, diens capaciteiten en groeimogelijkheden. En dat is toch echt jammer van zo’n zwaar proces, want ‘struggle is a terrible thing to waste.’[6]
Groeien door tegenslag
In de figuur hieronder is te zien wat er kan gebeuren met mensen die tegenslag, een moeilijke periode of andere ellende meemaken. Het plaatje laat zien dat we eraan kunnen bezwijken, in een overlevingsstand terecht kunnen komen, of kunnen herstellen en zelfs groei kunnen realiseren.
Op de manier waarop traditioneel gezien psychische klachten behandeld worden, ligt de nadruk vooral op symptomen, klachten en de algehele problematiek. In het algemeen wordt zowel in de professionele wereld als door ‘het publiek’ aangenomen dat mensen met psychisch-emotioneel gerelateerde klachten blijvend kwetsbaar zijn. De behandeling is ‘geslaagd’ als de klachten zo ver mogelijk verminderd zijn. Er is dan echter slechts sprake van een overlevingsstand, niet van herstel, laat staan groei.
Deze werkwijze gaat volgens ons uit van onjuiste veronderstellingen. Als aan mensen wordt verteld dat ze hulp nodig hebben, dat ze kwetsbaar zijn en waarschijnlijk zullen blijven, wordt dat algauw een selffulfilling prophecy. Als er niet over herstel en groei gesproken wordt, blijf je als het ware naar beneden kijken. Als dat het enige is wat je ziet, is dat ook het enige waar je naartoe gaat. Het werkt beter als we (h)erkennen dat mensen ook kunnen groeien in moeilijke tijden en dat ook in dergelijke moeilijke processen mensen vaak nog in staat zijn verantwoordelijkheid te nemen in hun eigen leven en proces.
Om PTG te realiseren, focus je op diepgaande bewustwording van al je krachten, talenten, mogelijkheden en capaciteiten. Op hoe je je daarvan echt bewust kunt worden, hoe je ze kunt gaan (h)erkennen en daardoor in staat raakt ze te versterken, waardoor je als het ware boven je klachten uitgroeit. Met andere woorden: je leert je gekende en ongekende potentieel herkennen, erkennen en hanteren. Als je dat doet, maak je uitgebreid kennis met jezelf en jouw mogelijkheden. Dit is een intensief en diepgaand proces, dat een sterke invloed heeft op hoe je in het leven staat.
Je kunt zo’n verandering bij mensen herkennen als ze erover praten alsof hun leven in stukjes is gedeeld. “Sinds mijn ongeluk ben ik een ander mens, ik geniet veel meer van het leven.” “Na mijn herstel van kanker weet ik wat echt belangrijk is in het leven.” “Mijn wereld stortte in toen ik mijn baan verloor, maar achteraf is dat het beste wat me is overkomen.” “Door mijn burn-out sta ik veel blijer en bewuster in het leven en maak ik keuzes die écht bij mij passen.” “Ik ben sinds ik die ellende overwonnen heb, veel gelukkiger.” “Ik ben mij nu veel bewuster van alle goede dingen en geniet daardoor meer.”
Uit deze voorbeelden blijkt dat PTG tot transformatie leidt. Mensen ervaren dat ze beter functioneren en dat ze een gelukkiger en bewuster leven hebben dan voorheen. PTG ontstaat niet door de traumatische ervaring op zich, maar behelst emotionele groei en positieve psychologische veranderingen als gevolg van het worstelen met de tegenslag, ten slotte resulterend in een hoger niveau van functioneren in het leven.[4] Juist door dat worstelen kun je je eigen gekende en ongekende potentieel leren herkennen, erkennen en hanteren.
PTG is een proces en een resultaat
PostTraumatische Groei bestaat eigenlijk uit twee begrippen: het proces PTG en het resultaat PTG. Het proces PTG leidt uiteindelijk tot het resultaat PTG. Meestal worden de begrippen door elkaar heen gebruikt en dat gebeurt in dit artikel ook.
Het PTG-proces is meestal een langere periode, die maanden en soms zelfs jaren kan duren, waarin mensen nieuwe manieren van denken, voelen en gedrag ontwikkelen, omdat de gebeurtenissen die zij hebben meegemaakt ervoor zorgen dat zij niet meer de oude kunnen worden. Dat zou gewoon niet werken. Daarvoor is er te veel gebeurd.
Het groeiproces is vaak vooral een worstelproces. Mensen willen zich na ellende meteen weer goed voelen en dat is helaas een illusie. Overgave aan het proces waarin je terechtgekomen bent is daarom essentieel. Tegen de pijn vechten of die wegdrukken werkt juist tegen je. Het hebben van het positieve, hoopvolle gedachtegoed van PTG als perspectief maakt het proces iets makkelijker, waardoor het sneller kan gaan. Maar ook dan: fijn of leuk wordt je schoonmaakproces zeker niet. Het blijft een moeilijke periode. Bedenk dat als het dan toch al ‘slecht’ is, je de ‘ellende’ maar beter kunt gebruiken om er iets waardevols mee te doen. Want nogmaals: ‘Struggle is a terrible thing to waste.’
Et Emergo en PTG
Anja Jongkind en Greet Vonk werken sinds 2013 samen binnen Et Emergo en zijn gespecialiseerd in PTG.
Anja heeft meer dan 45 jaar ervaring als therapeut en coach en heeft in haar praktijk veel mensen en bedrijven begeleid die zowel persoonlijk als professioneel te maken hebben met allerlei psychisch-emotioneel gerelateerde klachten, situaties en stoornissen. Ook onder andere zeer traumatische ervaringen, allerlei overbelastingsklachten en vele soorten vragen, waaronder leiderschaps-, loopbaan- en zingevingsvraagstukken.
Anja is 11 jaar directeur geweest van een ggz-/gz-erkende zorginstelling. Haar werkstijl is er altijd op gericht om mensen door groei sterker uit hun ellende tevoorschijn te laten komen (conform het PTG-gedachtengoed), ook bij diep menselijk leed.
Greet heeft 20 jaar ervaring als (programma-/interim-)manager en directeur in de zakelijke dienstverlening en zorg. Greet heeft een brede opleidingsachtergrond. Sinds 2006 werkt zij als coach en ze is specialist in ontwikkelassessments. Greet leerde aan het begin van deze eeuw ‘het vak’ PTG-Coaching van Anja en deed een wetenschappelijk onderzoek naar PTG. Haar onderzoek is in 2019 gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift International Journal of Workplace Health Management.
Greet geeft regelmatig lezingen over PTG. Zij doet dat voor diverse doelgroepen. Zij sprak bijvoorbeeld op het Europese Congres Positieve Psychologie en op het wetenschappelijke symposium van de Nederlandse Orde van Beroepscoaches (NOBCO).
Anja en Greet hebben PTG-Coaching ontwikkeld, maken de podcast Cadeautje verpakt in prikkeldraad, schrijven boeken en artikelen, ontwikkelden een e-learning-module en geven opleidingen, workshops, lezingen en inspiratiesessies op het gebied van PTG. Twee van hun boeken, PostTraumatische Groei – Sterker door ellende (2020) en Cadeautje verpakt in prikkeldraad – Van klacht naar Kracht (2023) stonden meer dan twee weken op nummer 1 van de top 100 van Managementboek. Hun opleidingen zijn geaccrediteerd door meer dan 10 beroepsorganisaties waaronder onder andere het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP), de Nederlandse Orde van Beroepscoaches (NOBCO), Stichting Kwaliteitsregister Jeugd (SKJ) en de Beroepsvereniging voor psychosociaal therapeuten (NVPA).
[1] Gøtzsche PC. (2016) Dodelijke psychiatrie. Rotterdam: Lemniscaat.
[2] Gøtzsche PC. (2016). Dodelijke psychiatrie. Rotterdam: Lemniscaat; Bijl D. (2020). Het pillenprobleem [herziene uitgave]. Amsterdam; AUP, 2020.
[3] Gøtzsche PC. (2016). Dodelijke psychiatrie. Rotterdam: Lemniscaat; Bijl D. (2020). Het pillenprobleem [herziene uitgave]. Amsterdam; AUP; rxisk.org.
[5] Joseph S. (2011). What doesn’t kill us. New York: Basic Books, p. 3-9.
[6] Falke K, Goldberg J. (2018). Struggle Well. Amerika: Lioncrest Publishing.
