Volgens de overheid, de meeste politieke partijen en diverse maatschappelijke organisaties heeft windenergie alleen maar voordelen en kloppen de verontrustende berichten over gezondheidsschade door windturbines van geen kant. Een studie uit de koker van het Nederlands Instituut voor Onderzoek naar de Gezondheidszorg (NIVEL) moet het publiek geruststellen. Maar hoe degelijk is dat onderzoek nu eigenlijk?
Recent besteedde RTV Noord aandacht aan een onderzoek naar de gezondheidseffecten van windturbines.[i] Dat onderzoek was uitgevoerd door het NIVEL. Een artikel hierover werd geschreven door journalist Egbert Minnema, die tevens voor Follow the Money (FTM) werkt. Minnema beklemtoont in zijn artikel dat het NIVEL een onafhankelijke kennisorganisatie is.
Het NIVEL registreert onder meer met welke klachten en aandoeningen mensen naar hun huisarts gaan in de zogenoemde morbiditeitsregistraties. Huisartsen registreren dat met behulp van codes die specifiek voor de eerste lijn zijn opgesteld, de International Classification of Primary Care (ICPC-)codes. De uitkomsten van dergelijke onderzoeken zijn vooral interessant voor beleidsambtenaren van het ministerie van VWS. Zij gebruiken de uitkomsten voor het bepalen van de zorgbehoeften van het land en van bepaalde regio’s. Terzijde merk ik op dat het NIVEL gesponsord wordt door het ministerie van VWS – en dat VWS de opdrachtgever is van het NIVEL-onderzoek.
Levert wonen bij windturbines extra gezondheidsklachten op?
De kop van het RTV Noord-artikel luidt: ‘Onderzoek: wonen bij windmolens levert geen extra gezondheidsklachten op’. Dat is een belangrijk gegeven en zou geruststellend kunnen zijn voor omwonenden en politici. Maar klopt het wel? En mag het NIVEL-onderzoek voor deze claims worden gebruikt?
Het NIVEL heeft onderzocht welke klachten omwonenden van windturbines in de afgelopen 12-13 jaar hebben gemeld bij hun huisartsen en dat onder meer gekoppeld aan de afstand van de omwonenden tot de windturbines. De conclusie is: ‘Het wonen nabij windturbines zorgt niet voor meer gezondheidsproblemen.’
Het onderzoek van het NIVEL was echter geen origineel en nieuw onderzoek. Het wordt benoemd als een secundaire analyse van bestaande gegevens, ook wel een retrospectief onderzoek. Ook was het een verkennend onderzoek, een pilotstudie.
De wetenschappelijke betekenis van een secundaire analyse is beperkt en dat geldt ook voor een retrospectief onderzoek. De betekenis van het onderzoek wordt nog verder beperkt als je je realiseert dat er in de ICPC geen specifieke codes zijn opgenomen die te maken hebben met windturbines en geluidseffecten. Het leggen van verbanden of het vermoeden daarvan is dan niet zo verstandig en zelfs niet aangewezen. De gegevens die het NIVEL heeft geanalyseerd zijn niet verzameld met het doel gezondheidseffecten van windturbines vast te stellen – maar dat suggereert het NIVEL wel.
Het NIVEL-onderzoek is een onderzoek uit een lage categorie van wetenschappelijk bewijs. Het is glashelder en logisch dat het daarom een onderzoek uit een hogere categorie niet kan evenaren of voorbijstreven, maar Minnema suggereert dat wel. Voorts zijn diverse aan windturbines toegeschreven klachten, zoals cardiologische effecten of effecten bij kleine kinderen, niet met een eenvoudige huisartsenvragenlijst vast te stellen. Voorts werd geen adequate literatuurzoekactie ondernomen.
De uitkomsten van het NIVEL-onderzoek mogen dus absoluut niet worden gebruikt om de conclusie te onderbouwen dat windturbines geen gezondheidsklachten geven. De vraag dringt zich ook op waarom VWS een dergelijk onderzoek zou willen laten doen. Hebben zij ook belang bij de uitkomst?
Samenvattende onderzoeken van het RIVM
Er is op het gebied van gezondheidseffecten van windturbines veel onderzoek verricht en gepubliceerd. Daar zit goed en minder goed onderzoek tussen. Het RIVM heeft er diverse overzichtsrapporten aan gewijd, waarvan de laatste uit 2022.[ii] Het RIVM stelt dat er behalve effecten op hinder geen aangetoond wetenschappelijk bewijs is voor gezondheidseffecten. Op de conclusie van die rapporten is de nodige kritiek gekomen.[iii] Eén van de belangrijkste kritiekpunten is dat de conclusies die het RIVM trekt op basis van literatuuronderzoek niet zijn gebaseerd op het beste wetenschappelijke bewijs uit goed opgezet en uitgevoerd onafhankelijk onderzoek. De gebruikte literatuur kent meer of minder ernstige tekortkomingen waardoor de conclusies in twijfel moeten worden getrokken.
Slecht onderzoek laat geen harde conclusies toe
Op basis van slecht wetenschappelijk onderzoek kunnen geen harde conclusies worden getrokken met betrekking tot de gezondheidseffecten van windturbinegeluid op mensen. De conclusie van het RIVM en NIVEL dat er geen aanwijzingen zijn voor gezondheidseffecten van windturbinegeluid moet daarom worden verworpen.
Er is dringend behoefte aan goed wetenschappelijk onderzoek, uitgevoerd door onafhankelijke onderzoekers die geen belang hebben bij de uitkomsten daarvan. Het NIVEL-onderzoek voegt in dit verband niets toe aan deze conclusie. Geruststellende woorden over het vrijwel ontbreken van gezondheidseffecten van windturbinegeluid zijn dus niet wetenschappelijk onderbouwd en dienen in net belang van de volksgezondheid verworpen te worden.
Conflicterende belangen
Dat er behalve deze wetenschappelijke argumenten ook nog conflicterende belangen een rol spelen in de windturbine-kwestie is evident. Adviseurs van groene energie lobby’s en fabrikanten van windturbines worden overal gehoord en spelen een belangrijke rol bij het informeren van politici en ambtenaren. En hierover schrijft de journalist Minnema geen woord, een ernstige omissie van iemand die bij FTM werkt.
Kortom, we worden in het geheel niets wijzer van dit NIVEL-onderzoek.
Meer media-aandacht
Op maandag 18 maart besteedde het actualiteitenprogramma EenVandaag in een rapportage aandacht aan de gezondheidseffecten van windturbines. Meer informatie over de rapportage bevindt zich hier. Onderzoek dat door huisartsen in hun eigen praktijk was verricht, laat zien dat het percentage mensen die ernstige hinder ondervinden van windturbines aanzienlijk is – en bovendien veel hoger is dan de overheid beweert.
Zelf vertelde ik in het programma dat het NIVEL- en het RIVM slecht onderzoek hebben verricht naar de gezondheidseffecten van windturbines en dat de conclusie dat er behalve hinder geen gezondheidseffecten zijn vastgesteld, gebaseerd is op drijfzand.
“In Nederland is nog amper onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van windparken”, zegt een woordvoerder van NIVEL in een reactie. “Deze studie is qua steekproef één van de grootste in de internationale literatuur.”
Het is echter geen origineel onderzoek, het heet ook wel kans-kapitalisatie ofwel ‘cherry picking’. Dat willen we niet, omdat dat slecht onderzoek is en eenvoudig te manipuleren is. Het NIVEL-onderzoek is mogelijk het grootste onderzoek dat in Nederland is verricht, maar het is ook het slechtste onderzoek wat op dit gebied is geproduceerd.
Besluit
Het moge duidelijk zijn dat het NIVEL een wetenschappelijk wanprestatie heeft verricht. Het heeft de discussie over de gezondheidseffecten van windturbines vertroebeld door te suggereren dat slecht onderzoek de discussie in de door VWS gewenste richting kan duwen. Het NIVEL mag daarom absoluut geen nieuw onderzoek op dit gebied uitvoeren.
[i] Minnema E. Onderzoek: wonen bij windmolens levert geen extra gezondheidsklachten op. RTV Noord.
[ii] Verheijen E, Jabben J, Schreurs E, Koeman T, van Poll R, du Pon B. Evaluatie nieuwe normstelling windturbinegeluid. RIVM-rapport 680300007/2009; Van den Berg F, van Kamp I. (2017). Health effects related to wind turbine sound. Commissioned by the Swiss Federal Office for the Environment (FOEN); Van Kamp I, Van den Berg F. Gezondheidseffecten van windturbinegeluid. RIVM-rapport 2020-0214. Doi 10.21945 RIVM-2020-0214; Reedijk M, Van Kamp I, Hin J. Factsheet gezondheidseffecten van windturbinegeluid. RIVM juli 2021; Van Kamp I, Van den Berg F. Health effects related to wind turbine sound: an update. Int J Environ Res Public Health. 2021 Aug 30;18(17):9133.
[iii] Bijl D. Gezondheidseffecten van windturbinegeluid. Analyse van het RIVM-rapport 2020-0214.
