Hebben coronavaccins dodelijke slachtoffers gemaakt? En zo ja, hoeveel dan? Het zijn pijnlijke vragen, die gezondheidsautoriteiten en veel wetenschappers liever uit de weg gaan. Toch wil de Amsterdamse hoogleraar waarschijnlijkheidrekening Ronald Meester ze graag beantwoord zien.
“Dit onderwerp is de spreekwoordelijke elephant in the room”, verzucht Meester. “Op sociale media woedt een levendige discussie over de vraag of er een verband is tussen de oversterfte die we sinds 2021 internationaal zien en de massale vaccinaties. Maar als ik voorstel om te onderzoeken of dat verband er ook echt is, neemt in de kringen van beleidsmakers en academici niet iedereen me dat in dank af.”
Dat is typerend voor deze periode, vindt Meester. De wiskundige die tevens actief is als publicist, ligt vuur. “Zodra het over beladen thema’s als corona gaat, dien je het officiële narratief te onderschrijven”, zegt hij. “Daarbij hoort ook dat de stelling dat massavaccinaties noodzakelijk zijn om het virus een halt toe te roepen, en dat de vaccins veilig zijn. Wijk je van dat standpunt af, of geef je uiting aan twijfel, dan verspreid je desinformatie. Meer dan die twee smaken zijn er niet.”
Ruimte voor kritisch denken
Er zijn gelukkig signalen dat de situatie een beetje verbetert. In februari publiceerde de Onderzoeksraad voor Veiligheid bijvoorbeeld het rapport van Jeroen Dijsselbloem, dat tot de slotsom kwam dat lang niet alles tijdens de coronacrisis vlekkeloos was gegaan. “Er is weer ruimte voor kritisch denken”, constateert Meester.
Dezelfde trend ziet de wiskundige in de wetenschap. Op 29 april 2022 publiceerde Scientific Reports, een wetenschappelijk tijdschrift van het concern dat ook het prestigieuze Nature uitgeeft, een Israëlische studie die een verband legt tussen het uitdelen van covidvaccins en het aantal keren dat ambulancepersoneel moest uitrukken omdat jonge mensen van 16-40 jaar een hartaanval hadden gekregen.
“Op de methodologie van de studie is wel wat aan te merken, en ‘het’ bewijs dat deze vaccins ernstige bijwerkingen kunnen hebben is met dit onderzoek natuurlijk nog niet geleverd”, zegt Meester. “Maar het feit dat zo’n studie verschijnt, is op zichzelf al een goed teken.”
Het uitzoeken of de vaccinaties het sterfteoverschot veroorzaken, wordt nog een heel gepuzzel, voorspelt Meester. “De problematiek van de mogelijke risico’s van vaccinatie is complex, en dus heb je goede data nodig om uit te maken of er een verband tussen die twee is”, zegt de hoogleraar. “Ik heb zelf geprobeerd er iets over te zeggen door Bayesiaanse statistiek te gebruiken.”
Concurrerende hypothesen
Statistici gebruiken Bayesiaanse berekeningen als ze twee concurrerende hypothesen hebben die een verzameling van gegevens moeten verklaren. In een artikel, waarvan de eerste versie in december 2021 als preprint verscheen, liet Meester Bayesiaanse berekeningen los op de Nederlandse sterftecijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Uit die cijfers blijkt ook hoe de oversterfte is verdeeld over mannen en vrouwen, en over de verschillende leeftijdsklassen.
“Volgens die cijfers hebben we in 2021 meerdere perioden van hoge sterfte gehad, waarin meer mensen overleden dan je zou verwachten”, zegt Meester. “In december 2021 liep die oversterfte op tot meer dan 1200 overlijdens per week. Daarna normaliseerde de situatie, maar op dit moment zitten we weer in een periode waarin opmerkelijk veel Nederlanders overlijden.”
Een andere verzameling gegevens die Meester gebruikte, komt van het RIVM. Uit die gegevens blijkt hoeveel vaccinaties op welk moment zijn uitgedeeld.
“Wat ik vervolgens heb gedaan, is gekeken welke hypothese het beste past bij die twee datasets”, vertelt Meester. “Volgens de ene hypothese is gedurende de eerste drie weken na een covidvaccinatie de kans op overlijden niet verhoogd, volgends de tweede hypothese is dit juist wel het geval.”
In de leeftijdsgroep van 65-80 kwam de tweede hypothese als de beste uit de bus, in de andere leeftijdsgroepen niet. De oversterfte-hypothese verklaart de data dus beter dan de niets-aan-de-hand-hypothese. “In de jonge leeftijdsgroepen zag ik niets gebeuren”, licht Meester toe. “Dat wil niet zeggen dat daar helemaal niets speelt. Misschien had ik wel iets kunnen zien als ik naar een andere periode keek dan drie weken na vaccinatie.”
Meester heeft het artikel inmiddels verder verbeterd, en ingediend bij een wetenschappelijk tijdschrift. Als het zal verschijnen, zal het de eerste studie zijn die de mogelijkheid van vaccinatieschade niet uitsluit. De zojuist genoemde Israëliërs gingen Meester voor, net als de Britse wiskundige Norman Fenton. De aan de University of London verbonden hoogleraar publiceerde een onderzoek waarin hij aantoonde dat ook in Engeland in de eerste weken na vaccinatie de sterftekans groter is dan normaal.
Overal oversterfte
“Het lijkt overal in Europa zo te zijn”, zegt Meester. “De cijfers zijn in een heleboel landen weliswaar niet zo precies als in Nederland, maar overal zie je hetzelfde patroon.” Meester zegt nadrukkelijk niet dat vaccinaties de sterfte veroorzaken. Het is nog te vroeg om die conclusie definitief te trekken. “Als wetenschapper moet ik natuurlijk open blijven staan voor de mogelijkheid dat er niets mis is. Maar als wetenschapper vind ik wel dat we dit goed moeten gaan uitzoeken.”
Meesters pre-print, opiniestukken en interviews, alsmede de aanhoudende inspanningen van het tweede kamerlid Peter Omtzicht, deden het kabinet uiteindelijk besluiten dat er inderdaad zo’n onderzoek moest komen. Terwijl RIVM en CBS het uitvoeren ziet Meester als lid van een klankbordgroep toe op het onderzoek, overigens zonder dat hij inzage heeft in de gegevens.
Meester hoopt vurig dat RIVM en CBS het onderzoek naar behoren ter hand nemen, ook al vreest hij dat niet alle betrokkenen de situatie even serieus nemen. “Sommige mensen waarmee ik om de tafel zit vinden het idee dat de covidvaccins sterfte veroorzaken klinkklare onzin. Ik ben het daarmee oneens. Ik zou het zelfs een wetenschappelijke doodzonde vinden als we dit onderzoek nu niet zo goed mogelijk zouden uitvoeren. We voeren massavaccinaties uit met nieuwe middelen, die zijn gebaseerd op een nieuwe technologie. Als er dan signalen zijn die wijzen op bijwerkingen, dan moet je in volledige transparantie onderzoeken of die grond hebben.”
Hardnekkig programma
“Er waart meer rond dan alleen een virus”, zegt Meester. “Een heleboel mensen, ook mensen waarvan je een andere houding zou verwachten, willen zelfs niet aan de mogelijkheid denken dat vaccins ernstige bijwerkingen zouden kunnen hebben.”
Meester vermoedt dat een groot deel van de samenleving zich krampachtig vasthoudt aan een serie aannames die dateren uit in het voorjaar van 2020, toen het coronavirus in Nederland voet aan de grond kreeg. “Ik treed ook op als getuige-deskundige in rechtszaken”, legt Meester uit. “Ik vertel dan dat onderzoek soms fout kan gaan door de menselijke neiging om vast te houden aan de aannames die ze aanvankelijk maken. Hoe sterker die overtuigingen in de eerste fase van het onderzoek zijn, hoe moeilijker het is om er later afstand van te doen.”
In het begin van pandemie, toen de beelden van doodskisten, verdrietige familieleden en uitgeputte artsen de wereld over gingen, namen bezorgdheid en angst bezit van ons, en klampte een samenleving die dood uit het zicht had verloren zich vast aan de hoop dat een vaccin bescherming kon bieden. “Toen is er een programma in de hoofden van mensen geplant dat moeilijk meer uit te schakelen is”, zegt Meester. “Ook al is dat programma inmiddels verouderd.”
Foto: Jeroen Paling.
