De tijdelijke regelgeving waarmee de overheid bedrijven op slot zetten, mondmaskers verplichtte en ongevaccineerden de toegang tot het publieke leven ontzegde, wordt straks permanent. Tenminste, als het kabinet zijn zin krijgt. “Als je dat niet wilt, dan is dit toch echt het moment om je uit te spreken”, zegt arts en mede-initiatiefnemer van de Vierde Golf Jona Walk.
De Tweede en Eerste Kamer hebben zich nog niet gebogen over de eerste tranche wijzigingen aan de Wet op de Publieke Gezondheid (WPG). “Eerst gaat het voorstel nog naar de Raad van State”, vertelt de Nijmeegse arts Jona Walk. “Het is de eerste wijziging van de bestaande wet. Het kabinet heeft al aangekondigd dat er waarschijnlijk nog twee wijzigingsrondes aan zullen komen, maar voorlopig hebben we het dus alleen over dit ene wetsvoorstel. En dat is zonder meer verontrustend.”
Als deze wet er komt, leven we in een volkomen ander land. “Als je het in één zin wilt zeggen, dan zorgt deze nieuwe wet ervoor dat veel van de voorlopige regels waarmee de overheid sinds 2020 heeft geprobeerd het coronaprobleem op te vangen, permanent worden”, zegt Walk. “De gezondheidsminister zou vanwege corona of een andere infectieziekte bedrijven kunnen sluiten, mondmaskers in de publieke ruimte kunnen verplichten en QR-codes kunnen invoeren zonder dat het parlement die maatregelen vooraf goedkeurt. De overheid voert de maatregelen door tenzij de Tweede Kamer ze binnen een week wegstemt.”
Walk vreest dat de Tweede Kamer dat niet zal doen. “We hebben de afgelopen jaren gezien hoe weinig kritisch de Tweede Kamer is.”
Linkse stilte
De op handen zijnde wetswijziging baart de nieuwe politieke beweging De Vierde Golf grote zorgen. Walk, actief in de Vierde Golf sinds najaar 2021, beschrijft de organisatie als een sociale beweging die is ontstaan uit de teleurstelling en verbijstering binnen de progressieve politieke partijen over de manier waarop de linkervleugel van de Nederlandse politiek het coronabeleid ondersteunt.
“Ik heb me de afgelopen jaren verbaasd over de opstelling van de linkse partijen”, zegt Walk. “Vrijwel alle kritische geluiden kwamen uit de rechterflank, terwijl er toch ook voor progressieve mensen alle aanleiding was om kritisch te staan tegenover wat er gebeurde.”
Walk memoreert dat toen GroenLinks in 2021 in de Tweede Kamer tegen de coronapas stemde, dat om procedurele redenen was. Dat door de pas de grondrechten van twee miljoen mensen die zich niet wilden laten prikken werden geschonden, leek voor de fractie minder relevant.
“De manier waarop in de coronapandemie groepen tegen over elkaar zijn uitgespeeld, zoals de gevaccineerden en de niet-gevaccineerden, vind ik onbestaanbaar”, vertelt Walk. “Het coronatoegangsbewijs was daar een extreme uiting van.” Dankzij onderzoek van onder meer de TU Delft weten we inmiddels dat de coronapas niet werkt. De aantasting van fundamentele rechten door de coronapas levert dus geen gezondheidswinst op. En toch geeft het conceptvoorstel van de WPG de minister opnieuw de macht om vrijheidsbeperkende maatregelen in te voeren op basis van vaccinatiestatus.
Het conceptvoorstel rept niet over de effectiviteit van de maatregelen, een enkele zinsnede uitgezonderd. Die passage vertelt dat de genoemde maatregelen effectief zijn gebleken omdat de overheid ze tijdens de coronapandemie ook al eens heeft genomen. Het is een schoolvoorbeeld van een cirkelredenering, maar de opstellers van de conceptwet zijn zich daar blijkbaar niet van bewust.
Toxische technocratie
De herziene WPG staat bol van dit soort slordigheden. Ze hebben met elkaar gemeen dat ze vergaande maatschappelijke gevolgen zullen hebben. Als de wet erdoor komt, kan de verantwoordelijk minister bijvoorbeeld publieke ruimtes sluiten, een ‘veilige afstand’ in het leven roepen waaraan de burgers zich moeten houden, of het dragen van maskers verplichten. “Er is vooralsnog geen wetenschappelijke consensus over het nut en de schadelijkheid van deze maatregelen”, constateert Walk. “De regering heeft geweigerd om onafhankelijk onderzoek hiernaar te laten verrichten. Maar desondanks kan de minister ze straks, als een infectieziekte op de nieuw te creëren lijst van A1-ziektes wordt geplaatst, invoeren.”
Het is niet zo dat Vierde Golf per definitie tegen ingrijpende maatregelen tijdens een crisis is, maar de beweging is tegen wetgeving die deze maatregelen permanent maken. De leden maken zich grote zorgen over het hoge technocratische gehalte van de WPG, en het gemak en de vanzelfsprekendheid waarmee de overheid ingrijpende beslissingen neemt – zonder te luisteren naar onafhankelijke en kritische wetenschappers, zonder in gesprek te gaan met de groepen wiens leven als gevolg van de beslissingen zal veranderen en zonder diepgaande politieke discussies.
“Het wetsvoorstel gaat er van uit dat technocraten precies weten wat wel werkt en wat niet”, zegt Walk. “Die duidelijkheid is er in werkelijkheid niet. En bovendien, als die duidelijkheid er wel zou zijn, dan nog is het onbestaanbaar dat in een democratisch land een minister van het ene moment op het andere mensen kan verbieden om na een bepaald tijdstip nog buiten te zijn. Of met een pennenstreek de cultuursector en de horeca kan sluiten.”
Zulke ingrijpende zaken, die de basale rechten van burgers en ondernemers aantasten, verdienen een maatschappelijk debat waarin alle mogelijke facetten aan de orde komen. Dat debat was afwezig tijdens de coronapandemie. “In het debat over de invoering van de avondklok ging de discussie over het tijdstip vanaf wanneer de klok moest ingaan”, illustreert Walk. “En niet over de inbreuk op onze basale rechten.”
De politieke besluitvorming is verslechterd sinds de komst van het coronavirus. Ook voor andere zaken dan corona ontbreekt tijd voor bezinning of een inhoudelijke discussie. “Op zondagavond lekt het kabinet iets wat op maandag nog snel kan worden aangepast”, typeert Walk. “Op dinsdag krijgt de Kamer de stukken, op woensdag is het debat. Het is voor de partijen onmogelijk om alle stukken goed te lezen en te laten bezinken, maar op donderdag is de stemming al. Zo gaat het veel te vaak in Den Haag, ook als het om zaken gaat die aan het fundament van onze rechtsstaat raken. Dit moet anders.”
Op 9 juli 2022 weken schoven Walk en jurist Stan Baggen namens de Vierde Golf aan bij De Nieuwe Wereld, en deden toen een oproep aan de kijkers om de herziening de nieuwe WPG niet achteloos en achter gesloten te laten gebeuren. “Verdiep je in dat wetsvoorstel”, zegt Walk. “En als je het er niet mee eens bent, spreek je uit. Praat erover in je politieke partij, als je daar lid van bent. Schrijf een brief aan de persoon waarop je hebt gestemd. Demonstreer. Kom in ieder geval in actie.”
Het is het waard, besluit Walk. “Als het parlement dit wetsvoorstel in zijn huidige vorm accepteert, zal onze samenleving ingrijpend veranderen. Deze wet maakt permanent wat altijd tijdelijk had moeten zijn, en maakt normaal wat nooit normaal mag worden.”