Recent interviewde Ongehoord Nederland Marloes Vis van Heemst naar aanleiding van het uitkomen van de documentaire ‘Onder druk(t)’. De vragen van de interviewer lieten haar uitzoomen naar de stand van zaken in het onderwijs in Nederland. Dit beeld stemde weinig vrolijk. Er was echter meer te zeggen dan de quotes die de uitzending hebben gehaald. Daarom schreef Vis van Heemst het onderstaande stuk.
Als ik afga op wat ik hoor over onderwijs in Nederland, zijn er in dit land heel veel ongelukkige kinderen. Kinderen die kampen met faalangst en kinderen die niet naar school willen. Ouders worden geconfronteerd met vermeende ‘gedragsproblemen’ van hun kinderen en maken zich zorgen of hun kinderen ‘wel voldoende meekomen’. Ik hoor over angstige kinderen en boze kinderen. En over verdrietige kinderen, tot aan depressieve kinderen toe.
Geen ouder wil zijn kind brengen naar een plek waar het ongelukkig is. We wensen onze kinderen geen ongelukkige schooltijd toe, zodat ze zich alvast kunnen voorbereiden op een ongelukkig volwassen zijn.
Learned helplessness
Wat ik zie is dat het traditionele onderwijs jonge mensen traint in het voldoen aan verwachtingen. Dat learned helplessness iedere poging tot het verbeteren van de eigen omstandigheden uiteindelijk lamslaat. Het resultaat? Een volwassen samenleving die alleen in staat is om aan verwachtingen te voldoen. Incapabel om verandering te initiëren om de eigen leefomgeving te verbeteren.
Laten we stoppen onze kinderen proberen te fiksen zodat ze in dit systeem mee kunnen. Laten we sowieso maar stoppen met fiksen. Er valt niks meer te fiksen. Iedere fiks draagt alleen maar bij aan nieuwe regels, die het gedrocht waartoe ons sociaal regelsysteem is verworden nog verder laten groeien.
Wat kunnen we wèl doen?
Laten we allereerst onder ogen zien dat de steeds maar toenemende regel- en controlezucht van de afgelopen decennia niets anders heeft opgeleverd dan schijnzekerheid, waar we ons nu krampachtig aan vastklampen. Schijnzekerheid die ons moet behoeden voor het moeten dealen met onzekerheid. Want als we onze stickers halen in het systeem van opleidingen, diploma’s, voorschriften en protocollen, dan hebben ‘wij het in ieder geval goed gedaan’. Beter nog, met al die regels controleren we onze omgeving en hoeven we niet bang te zijn voor…
Tsja. Bang zijn voor wat? Het leven? De onvoorspelbaarheid van het leven? Nieuwe dingen? Onzekerheid?
De tijd van fiksen door reguleren is voorbij. Gelukkig kan het ook anders.
Het kan anders
Laten we onze kinderen de vrijheid geven om zich te ontwikkelen tot mensen die zelf kunnen sturen in de wereld. Mensen die al die dwingende voorschriften en regels niet nodig hebben. Mensen die zelf op zoek gaan naar wat ze nodig hebben om hun leven vorm te geven. Zelf beginnen te leren wat ze te leren hebben. Simpelweg door in de wereld te zijn en daarin te ervaren wat ze nodig hebben. Laten we deze ontwikkeling faciliteren. En ze helpen met vakkennis wanneer die vraag er is.
Laten we inzien dat we met een verandering te maken hebben van productdenken naar procesdenken. Waar productdenken zich richt op een van tevoren vastgesteld eindresultaat, geeft procesdenken ruimte aan het laten ontstaan van nieuwe dingen. Dingen zich te laten ontwikkelen in de tijd.
Laten we kinderen de ruimte geven hun eigen ontwikkelproces te gaan. Zichzelf te leren wat ze nodig hebben in hun leefomgeving. Zelf de training te zoeken die ze nodig hebben om te gaan doen wat ze willen doen.
Laten we ook onszelf niet vergeten. Wij volwassenen die die ruimte ook nooit gehad hebben. Die te breken hebben met de gewoonte om altijd maar aan verwachtingen van anderen proberen te voldoen. Wij die zover achterlopen op jonge kinderen, die nog in staat zijn om zelf hun weg te vinden en te voelen waar hun pad loopt.
Laten we oasen voor ontwikkeling creëren waarin dit allemaal wel kan. Leeromgevingen waar kinderen zelf kunnen leren wat ze te leren hebben en wij volwassenen de kans krijgen onze ontwikkelingsachterstand in te lopen.
Democratisch onderwijs
Gelukkig zijn er praktijkvoorbeelden hoe het anders kan, scholen waar kinderen gelukkig zijn en de ruimte krijgen zelf mee te bepalen wat goed voor ze is. Er zijn er nu zo’n 20 in Nederland en honderden over de hele wereld. Scholen met democratisch onderwijs. Ze bestaan al meer dan 100 jaar, maar om de één of andere reden zijn ze nog niet heel bekend. Hoog tijd om daar wat verandering in te brengen. We willen allemaal dat kinderen gelukkig zijn.
In het democratisch onderwijs is de student zelf verantwoordelijk voor het vormgeven van zijn lerend leven. Daarnaast wordt de student gevraagd om samen school te maken voor zichzelf en voor de ander. De student is hier gelijkwaardig aan de andere studenten en stafleden. Hoe de school eruit ziet, beslissen ze samen en wat je daar leert, dat regel je zelf.
Door studenten de leeromgeving zelf te laten inrichten komen ze vanzelf tegen wat ze te leren hebben om zich in die omgeving staande te houden. Ze leren basisgeletterdheid (kennis en vaardigheden waarmee je zelfstandig op dit gebied kunt acteren) als lezen, schrijven en rekenen. Ze onderzoeken nieuwe (vak)gebieden en oefenen zich in (sociale) vaardigheden. Ze ontdekken hoe ze de wereld kunnen verkennen en wat er allemaal te doen en te leren is. Ze leren zichzelf richting geven en ontwikkelen de communicatieve zelfsturing die nodig is om het leven te navigeren. Ze leren hoe ze gelukkig kunnen zijn en een zinvolle bijdrage kunnen leveren aan hun leefomgeving.
Besluit
Eigenlijk is het helemaal niet zo moeilijk. Mits je het aandurft om het echt anders te gaan doen. Je te laten leiden door het ontwikkelingsproces, in plaats van de uitvoering van een curriculum na te jagen. Aandacht te hebben voor de jonge mens zelf en zijn leerbehoefte, in plaats van de aandacht van het kind op te eisen voor jouw lesje. Te handelen vanuit de vraag van de studenten, in plaats van jouw aanbod op te dringen.
Oasen voor ontwikkeling zijn niets anders dan vertraagde tijd in gedeelde ruimte. Gedeelde ruimte om samen te leren en te ontdekken. Vertraagde tijd om dit vanuit oprechte aandacht en bewustzijn te doen. En je zolang op iets te mogen concentreren als je wilt.
Meer weten? Lees het boek Een oase voor ontwikkeling. Idealen voor het onderwijs. Bestellen kan hier. Of neem contact op met de auteur via marloesvisvanheemst.nl.
