Op 8 februari 2022 overleed de viroloog Luc Montagnier. In de berichten over zijn dood schilderden de media de Franse Nobelprijswinnaar af als een ‘wetenschappelijke paria’, die de laatste jaren van zijn leven zijn krediet in de wetenschappelijke gemeenschap had verspeeld. Dat beeld klopt ontegenzeggelijk. Of dat ook verdiend was, zal de komende jaren duidelijk worden.
In 2008 kreeg Luc Montagnier de Nobelprijs voor wetenschappelijk werk dat hij een kwart eeuw eerder had uitgevoerd en gepubliceerd. In 1983 had Montagnier in knobbeltjes die afkomstig waren uit de lymfeklieren van een AIDS-patiënt een virus geïsoleerd, waarvan de viroloog vermoedde dat het de veroorzaker was van het toen nog mysterieuze en beangstigende AIDS.
Die ontdekking baande de weg voor tests, en ook voor antivirale therapie, die de aandoening weliswaar niet kan genezen, maar wel verandert van een doodsvonnis in een chronische ziekte.
Montagniers ontdekking maakte van hem een beroemdheid. Hij werd een graag geziene gast in talkshows, zijn gezicht verscheen op postzegels en uiteindelijk was er dan een Nobelprijs. De meeste wetenschappers in die situatie zouden hun succes verzilveren en rustig aan doen, maar Montagnier koos een andere weg. Hij ging zich bezighouden met nieuwe en omstreden wetenschappelijke theorieën, die dwars tegen de communis opinio ingingen en hem op snoeiharde kritiek kwamen te staan.
Controverse
Eén van die theorieën hield in dat complexe moleculen als DNA niet alleen via hun ruimtelijke en chemische structuur met de moleculen in hun omgeving communiceerden, maar ook via electromagnetische golven. Sommige chemici vonden het idee op zichzelf helemaal niet zo onwaarschijnlijk, maar critici rekenden Montagnier af op de proeven die volgens hem de juistheid van zijn theorie onderbouwden.
De instrumenten en de technologie die Montagnier gebruikte waren ontwikkeld door Jacques Benveniste, een immunoloog die in de late jaren tachtig claimde dat hij immuuncellen zag reageren op water dat in aanraking was geweest met antilichamen. Een team van een goochelaar, een redacteur van het wetenschappelijke tijdschrift Nature en een chemicus van de NIHS (de Amerikaanse tegenhanger van het Nederlandse RIVM) bezocht daarop Benvenistes lab, en rapporteerde vervolgens dat diens experimenten niet reproduceerbaar waren.
De wetenschappelijke gemeenschap keerde Benveniste de rug toe, maar niet Montagnier. Hij vermoedde dat Benveniste een punt had. In een interview uit 2010 hekelde Montagnier het feit dat de in 2004 overleden Benveniste door de controverse zijn lab, zijn financiering, zijn kapitaal en nog veel meer was kwijtgeraakt. Montagnier beschouwde hem als een ‘moderne Galileo’.
Coronakritiek
Die houding, plus zijn eigen omstreden onderzoek, maakten dat Montagnier al omstreden was toen de corona-epidemie begon. Toen de viroloog in 2020 een artikel publiceerde waarin hij op basis van de genetische code van het coronavirus concludeerde dat SARS-CoV-2 was gemaakt in een laboratorium maakten die reputatie er niet beter op. Montagnier zag in het RNA van het coronavirus sequenties die leken op sequenties van het door hem ontdekte HIV-virus, maar critici oordeelden dat de overeenkomsten nietszeggend waren – en berustten op toeval.
In 2020 was, dankzij de inspanningen van een kleine maar invloedrijke groep virologen en beleidsmakers, nog onbespreekbaar. Een jaar later was dat trouwens alweer anders, maar het kwaad was geschied. Hetzelfde gebeurde toen Montagnier in interviews verkondigde dat het vaccineren met niet-steriliserende vaccins tijdens een pandemie van een virus dat snel muteert aanleiding geeft tot het ontstaan van nieuwe virusvarianten.
Toen Montagnier overleed, werd duidelijk hoe zeer zijn reputatie had geleden onder zijn controversiële stellingnames. De Nederlandse KNAW en het Franse Institut Pasteur, waaraan Montagnier tot 2000 aan verbonden was geweest, negeerden in hun berichtgeving de rebelse kanten van Montagnier volledig. De massamedia kozen echter voor een andere aanpak.
De Nederlandse Volkskrant zette boven het bericht over Montagniers overlijden bijvoorbeeld ‘Franse Nobelprijswinnaar ontdekte hiv, dreef weg van de wetenschap en eindigde als antivaxer’. De nieuwssite Nu.nl onderschreef dat beeld. “Uiteindelijk kwam Montagnier steeds meer buitenspel te staan in de wetenschap omdat zijn standpunten steeds bizarder werden, met name ten opzichte van vaccins”, aldus de nieuwssite.
De toon van de massamedia was identiek aan die van de wetenschappelijke media. Ook de necrologieën die in de wetenschappelijke media verschenen schetsten het beeld van een prominente onderzoeker die in de laatste jaren van zijn leven van het padje was geraakt. “In de laatste jaren van zijn leven vernietigde Montagnier de reputatie waaraan hij zo hard had gewerkt door het verkondigen van vergezochte theorieën en door zich te verzetten tegen vaccinatie”, schreef Nature bijvoorbeeld. “Zijn ongefundeerde uitspraken over Covid-19, zoals het idee dat vaccinaties leiden tot het ontstaan van nieuwe virusvarianten of de theorie dat het virus uit een laboratorium kwam, werden gebruikt door desinformatiecampagnes.”
Priontheorie
De berichten over de dood van Montagnier waren vermoedelijk al geschreven toen de viroloog daadwerkelijk overleed. Opmerkelijk is dat in die berichten het laatste wapenfeit van Montagnier schittert door afwezigheid. In de eerste maanden van 2022, dus vlak voor zijn dood, publiceerden Montagnier en enkele collega’s een verontrustend artikel op de wetenschappelijke website ResearchGate. Het artikel is niet peer-reviewed en ook niet ingediend bij een wetenschappelijk tijdschrift.
De publicatie bevat anderhalf dozijn gevalsstudies van individuen in België, Frankrijk en Israël bij wie artsen binnen dertig dagen na toediening van een coronavaccin de ziekte van Creutzfeldt-Jacob vaststelden, en die zonder uitzondering binnen enkele weken overleden. De onderzoekers analyseerden aan de hand van computersimulaties de structuur van het SARS-CoV-2-spike-eiwit in het virus en de vaccins, en concludeerden dat in dit eiwit een prion aanwezig was. Ze opperden de mogelijkheid dat de geconstateerde gevallen misschien een direct gevolg van de coronavaccinaties geweest zouden kunnen zijn.
Hoe vergezocht de laatste publicatie van Montagnier ook mag lijken, de onderzoekers staan niet helemaal alleen. Turkse artsen publiceerden in december 2021 een geval van een vrouw van 82, bij wie ze vlak na toediening van een coronavaccin de ziekte van Creutzfeldt-Jacob hadden moeten vaststellen. Toen de Amerikaanse wetenschapper Jessica Rose in november 2021 naar aanleiding van uitspraken van Montagnier in de bijwerkingendatabase VAERS op zoek ging, vond ze 6 meldingen van individuen die Creutzfeldt-Jacob hadden gekregen na coronavaccinatie. Toen Rose in januari 2022 de exercitie herhaalde, was dat aantal al opgelopen tot 24.
“Deze informatie moet terechtkomen bij artsen, ouders, verplegers, beleidsmakers – bij iedereen”, schrijft Rose in haar blog. “Luc, zet hem op.”
Dat laatste zal niet meer gaan. Luc Montagnier is niet meer bij ons. Over een paar jaar zullen we weten of hij inderdaad een wetenschappelijk dwaallicht was, of een wetenschapper die verder durfde te kijken dan het gros van zijn collega’s.
