Wat ik mezelf en ieder mens wereldwijd gun, is de vrijheid om te spreken – over het grote en het kleine, het ware en het schone. In landen waar de vrijheid van meningsuiting beknot wordt, komen ook al snel andere basale rechten in het gedrang. Telkens opnieuw laat de geschiedenis zien hoe belangrijk, hoe cruciaal het is om het recht om vrij te spreken te verdedigen. In repressieve, fascistische regimes is de vrijheid van meningsuiting het eerste wat onderuitgaat. Vaak onder het excuus dat het volk of het land beschermd dient te worden tegen ‘verkeerde’ informatie of ‘crimineel’ gedachtegoed.
Onlangs las ik in het nieuwste boek van Marcel Messing (De grootste omwenteling aller tijden, maart 2024, pagina 167) de volgende quote, toegeschreven aan Thomas Jefferson, founding father en oud-president van de VS: “Wie een volk van zijn vrijheid wil beroven, moet beginnen met het afschaffen van het recht om zich vrij uit te drukken”
Deze man zag in hoe onvervreemdbaar het recht om te spreken zou moeten zijn – en dat dit recht wezenlijk is voor iedere democratie. Dat het anders heel snel een dictatoriale kant op kan gaan, blijkt uit de recente ontwikkelingen hier bij ons in Brazilië.
Vlak nadat het online kwam, zagen we op BlckBx het interview If Europe does not wake up, you will all be dead van Flavio Pasquino met Naomi Wolf. Wolf, bestseller-auteur en journalist, voormalig politiek adviseur voor Bill Clinton en Al Gore, verwierf bekendheid als feministe. De afgelopen jaren kwam ze op voor de vrijheid van ons allen.
Als één van de eersten stelde Wolf in 2021 vragen over de afname van de vruchtbaarheid en menstruatieproblemen in relatie tot de covid-injecties. Ze werd prompt verbannen van alle online-platforms. Het maakte haar niet minder strijdbaar. Samen met haar team is ze een baken van informatie. Via haar website dailyclout.io en bracht ze ontluisterende feiten naar buiten over de werkwijze van Pfizer inzake de trials en uitrol van de mRNA-injecties.
Als één van de grote spelers binnen de Big Pharma is Pfizer medeverantwoordelijk voor veel leed en oversterfte. In het interview met Pasquino, mede naar aanleiding van haar nieuwste boek, dat in het Nederlands is vertaald als Oog in oog met het beest, waarschuwt Wolf Europa. Ze roept mensen op om wakker te worden voordat het te laat is.
Wolfs genuanceerde relaas resoneerde enorm. Ze doet niet aan suggestie en laat zich niet verleiden tot speculatie over het hoe en waarom. Wolf houdt zich bij wat ze weet, wat onderzocht is en wat openbaar toegankelijk en controleerbaar is. Dit interview vormt een uitstekend startpunt voor wie wil weten wat er op het spel staat als we het beest nu niet aankijken.
We waren net twee weken bezig met ons nieuws/media-dieet, toen een goede Braziliaanse vriendin me een berichtje stuurde: of we het al gezien hadden van de Braziliaanse editie van de Twitter Files? Nee dus. We hebben geen TV in huis en ik beperk mijn schermtijd tot een minimum. ’s Ochtends mediteer ik, ik schrijf dagelijks en lees veel. Ons leven speelt zich grotendeels buiten af. Vanaf de veranda begroeten de kolibries mij, ik zie de toekan laag door de tuin zoeven, kijk naar de aapjes die even verderop door de dennenbomen springen en geniet van de vier voormalige straathonden die bij ons een thuis hebben gevonden. We wonen momenteel onder de rook van de miljoenenstad São Paulo, pal naast de Morro Grande, een groot beschermd natuurgebied van ruim 10.000 hectare, heerlijk in de rust en in het groen. Als we de zandweg uitlopen komen we op paadjes die ons het bos inleiden met ongerept Atlantisch regenwoud zover het oog kan kijken. Een unieke plek.
Protocolo
Al tweemaal eerder werden al mijn documenten goedgekeurd en kreeg ik een voorlopig visum of protocolo, een papieren bewijs van mijn lopende aanvraag. Daarna zou het kwestie zijn van maximaal drie maanden wachten totdat ik het pasje in handen zou hebben. Iedereen die hiermee professioneel werkt, kon ons verzekeren, dat wie het protocolo heeft, in de praktijk automatisch en bijna zonder uitzondering ook het definitieve visum krijgt. Maar ruim twee jaar nadat we aan dit proces begonnen, heb ik het mijne nog altijd niet in handen.
Tot tweemaal toe werd zonder opgave van reden mijn goedgekeurde aanvraag alsnog onverwacht afgewezen. Uiteindelijk kregen we via een goede vriend contact met een hoge politicus, die navraag heeft gedaan naar mijn proces. Zo kwamen we erachter dat ‘ze’ een bureaucratische fout zouden hebben gemaakt.
“Zou het echt?” dachten we nog. In een wereld waarin mensen met vergelijkbare ideeën als die van mij in veel landen tot persona non grata zijn gemaakt, wil je wel eens gaan twijfelen aan dingen. Ik ben weliswaar geen publiek persoon, maar ik heb me wél uitgesproken. Als een van de weinige artsen sprak ik mijn gegronde afkeuring uit over het beleid dat wereldwijd werd gevoerd, dat van meet af aan met gezondheid niks te maken had. Maar in de covid-jaren werd iedereen geacht met één mond te spreken en de plannen die vanuit de WHO werden aangedragen klakkeloos uit te voeren. Vragen werden niet op prijs gesteld en voor kritiek was – even – geen ruimte.
Ik schreef op LinkedIn, deelde wat artikelen via Facebook en later werden twee stukken van mij geplaatst op de website OverNu.nl. De persoonlijke reacties waren hartverwarmend, maar veel tractie kreeg het zover ik weet niet. Dat was ook niet het punt. Ik was en ben blij dat ik mijn stem gebruikt heb, mijn recht om te spreken. Of zou me dat alsnog duur komen te staan?
Ik besteed trouwens al tijden geen aandacht aan het nieuws van de dag. De Braziliaanse versies van De wereld draait door zijn nog hoger in de energie en ervaar ik als druk en schreeuwerig. Als buitenlandse outsider zie je scherper met hoeveel show en bombarie de waan van de dag aan de man gebracht wordt. Het is in grote lijnen overal hetzelfde verhaal, afgestemd op de plaatselijke couleur locale.
Maar toen kwam dus dat berichtje. Mijn vriendin informeerde naar de voortgang van ons proces en sprak in één adem verder: “dit gezien hebbende kan ik me goed voorstellen dat het geen toeval is dat je nog altijd geen visum hebt gekregen.” Welcome back to reality.
We besloten tot een pauze in ons nieuwsdieet en lazen over wat er gaande is. De Amerikaanse onderzoeksjournalist Michael Schellenberger had het nieuws over de Braziliaanse Twitter Files gebracht en gaf er in goed verstaanbaar Portugees hier ter plekke interviews over. Vanaf het moment dat hij in december 2022 als onderdeel van een team van journalisten de Amerikaanse Twitter Files naar buiten bracht, volgen we hem regelmatig, maar dat hij ook een band heeft met Brazilië wisten we nog niet.
Afbraak van vrije meningsuiting
Kort gezegd komt het hierop neer: begin april 2024 is Elon Musk met berichten naar buiten gekomen dat X, het voormalige Twitter, zich niet langer door de Braziliaanse autoriteiten laat gebruiken voor het censureren van politieke tegenstanders. Alexandre de Moraes, rechter van het Braziliaanse Hooggerechtshof, heeft X echter opgedragen binnen twee uur gebruikers te bannen. Als dit bevel niet wordt opgevolgd, volgen er zware boetes. Er worden geen redenen gegeven en X mag niet naar de buitenwereld communiceren dat de ban vanuit de overheid komt, maar moet zeggen dat dit gebeurt vanwege interne regels van X. Dit is voor Elon Musk de druppel.
In dezelfde periode publiceert Michael Schellenberger de Braziliaanse Twitter files. Hieruit blijkt dat Alexandre de Moraes al enkele jaren onder andere Twitter heeft opgedragen te censureren, privégegevens van gebruikers te delen en content moderation als politiek wapen te gebruiken. Journalisten, democratisch gekozen senatoren, parlementsleden en andere gebruikers zijn op deze manier de afgelopen jaren zonder opgave van reden en zonder proces of legale basis gecensureerd. De Twitter Files laten zien dat onder meer Google, Facebook, Instagram en Whatsapp de afgelopen jaren volop aan dergelijke verzoeken hebben meegewerkt.
Alexandre de Moraes reageert binnen enkele dagen op de berichten van Elon Musk. Musk zal in Brazilië crimineel onderzocht worden voor het verspreiden van fake news en obstructie. De hoogste openbare aanklager in Brazilië wil Michael Schellenberger vervolgen voor het destabiliseren van de democratie.
We zien in Brazilië een snelle afbraak van het recht op vrije meningsuiting en andere democratische grondrechten. Net als in de Verenigde Staten en Europa gebeurt dit onder het mom van de bescherming van de democratie tegen desinformatie en fake news.
Brazilië laat zien hoe snel dit proces kan gaan. Voor wie meer wil horen over de situatie in Brazilië met betrekking tot vrijheid van meningsuiting, kunnen we de deze uitzending van de Amerikaanse journalist Glenn Greenwald aanraden.
Greenwald was, voordat hij journalist werd, advocaat. Hij was gespecialiseerd in vrijheid van meningsuiting. In 2013 kreeg hij wereldwijd bekendheid toen hij als journalist van The Guardian het verhaal van Edward Snowden de wereld in bracht. Greenwald woonde jaren in Brazilië waar hij als partner van de politicus David Michael Miranda dicht bij het vuur zat. Miranda (die in 2019 op 37-jarige leeftijd overleed) was de eerste openlijke gay politicus in Brazilië en een fervent tegenstander van Jair Bolsonaro.
In 2019 kreeg Greenwald opnames in handen van telefoongesprekken tussen aanklagers van Luiz Inácio Lula da Silva en rechters. Hieruit bleek dat Lula geen fair trial had. Mede door de artikelen die Greenwald hierover schreef kwam Lula vrij. Hij is nu weer president.
Greenwald is momenteel erg kritisch over Lula en de Braziliaanse autoriteiten. Hij heeft een eigen kanaal dat op het internet via Rumble in de meeste landen te zien is. Tenzij je een VPN-verbinding gebruikt, is Rumble in Brazilië sinds december 2023 niet meer te zien. Rumble zou niet zou voldoen aan Braziliaanse regels en weigert onwelgevallige content creators te verbannen.
Onlangs deden we opnieuw een aanvraag voor mijn permanente visum en voor de derde maal werden mijn (geactualiseerde) documenten goedgekeurd door de federale politie. Alweer heb ik een protocolo gekregen als bewijs dat ik legaal in afwachting ben van mijn residência.
Voordat we deze stap zetten was de moed ons behoorlijk in de schoenen gezakt. Al die tijd hadden we niet geweten waarom mijn aanvraag wat afgewezen. We kregen bange vermoedens dat er voor andersdenkende artsen in dit land geen plaats was. Je kunt best een tijdje illegaal (of eufemistisch gezegd met een ‘ongereguleerde status’) in Brazilië blijven: je wordt niet opgepakt en ook het land niet uitgezet. Maar voor het dagelijks leven is het verdraaid onpraktisch. Je bent vogelvrij en rechteloos; geen gelukkige positie.
Begin dit jaar raadde een vriendin ons een betrouwbare advocaat aan, die bovendien lid was van de Santo Daime-kerk waar we regelmatig heen gaan. Hij kwam met hetzelfde verhaal als de geraadpleegde politicus. Het zou een herhaalde bureaucratische vergissing zijn geweest. We deelden onze zorgen en hij verzekerde ons dat het dit keer wel zou lukken en dat mijn aanvraag op het juiste bureau terecht zou komen. Dit gaf ons voldoende vertrouwen om het nogmaals te wagen. Vanaf de zijlijn blijft hij het in de gaten houden.
Balsem
In 2021 kwamen we hier om persoonlijke redenen. We voelden ons vervolgens welkom en vrij in de uitgestrektheid van dit vrolijke en chaotische land. Tijdens een studiereis naar ayahuasca en andere plantmedicijnen was de spiritualiteit en muzikaliteit van de Brazilianen als een balsem voor onze ziel. Tijdens onze vele reizen dwars door dit prachtige land, met de omvang van een continent, van het uiterste zuiden tot aan de Amazone en van de metropoolregio São Paulo tot aan Brasília, zijn we steeds warm ontvangen en hebben we veel steun gekregen van onze vrienden hier. Dat we Brazilië in ons hart hebben gesloten, het land dat zoveel voor onze persoonlijke groei betekent, is een understatement.
Vanuit diepe liefde voor dit land en met de hoop om hier samen te mogen blijven, voel ik mij geroepen om ons verhaal met de wereld te delen. Over een maand gaan we voor het eerst sinds ruim 3 jaar op bezoek in Nederland om familie en vrienden te zien.
We wachten af wat de toekomst ons brengt. We zijn optimistisch van inborst, weten ons overal wel te redden en zijn met weinig tevreden. Maar we zijn ook realistisch, hebben onze ogen open en zijn er zeker gezien de recente ontwikkelingen nog niet helemaal gerust op.
Maar door die sluimerende angst wil ik me niet laten gijzelen. Ik ben een vrij mens en onze stemmen mogen gehoord worden, in Nederland, in de wereld en hopelijk ook hier in Brazilië. We hopen ook dat wat hier gebeurt als een waarschuwing mag gelden – en dat mensen opnieuw het belang inzien van de vrijheid van een ieder om te spreken. Het is een recht dat we moeten koesteren.
2 Mei 2024, São Paulo, Brazilië.
Lisa Bennink schreef dit stuk samen met Coenraad van de Poll.
