ZAANDAM – Toxicologen zijn bezorgd om de aanwezigheid van giftige stoffen in mondkapjes. Terwijl België adviseert om bepaalde stoffen maskers niet langer te gebruiken, zijn vergelijkbare mondkapjes in Nederland nog overal te koop, onder meer bij Bol.com. Dat bedrijf gaat het mondkapje na inzage in onze bevindingen offline halen. Het RIVM ziet geen acuut gevaar, maar sluit een probleem ook niet uit.
De Belgische regering bestelde afgelopen zomer 15 miljoen stoffen mondmaskers van het Luxemburgse bedrijf Avrox. Iedere Belg een gratis, wasbaar mondkapje. Dat was het idee. Maar al snel kwamen de maskers onder vuur te liggen. Nadat eerder al een onderzoek werd gestart naar fraude rond de aankoop, besloten de autoriteiten ook de veiligheid van de mondkapjes te testen.
De eerste resultaten zijn gelekt naar de pers: de onderzoekers vonden nanodeeltjes van zilver en titaandioxide. “Je kan die nanodeeltjes vroeg of laat binnenkrijgen, zeker als het masker regelmatig wordt gewassen en verslijt. Ze kunnen makkelijk in de longen en het bloed terechtkomen”, zei toxicoloog Alfred Bernard (UCLouvain) tegen de Vlaamse pers.
Het gaat inderdaad om schadelijke stoffen, bevestigt toxicoloog dr. Paul Scheepers van het Radboudumc. Hij was als adviseur betrokken bij het opstellen van een norm voor mondkapjes in Nederland, maar op dit moment voldoen slechts drie (!) mondkapjes aan die norm.
Daarover later meer. Maar eerst: wat is er precies aan de hand?
Volksgezondheid
Op de mondkapjes uit België zit een coating van zilverionen. Die geeft een antibacteriële werking. Onderzoekers vonden echter ook potentieel schadelijke zilver-nanodeeltjes en ook titaandioxide, schrijft het gezondheidsinstituut Sciensano. Kreten als “gevaar voor de volksgezondheid” lekten uit. De wetenschappers zeiden later dat ze “nog niet kunnen inschatten of die nanodeeltjes daadwerkelijk vrijkomen en in hoeverre de gebruikers eraan blootgesteld worden”, maar legden de resultaten wel voor aan de Hoge Veiligheidsraad. Die zag genoeg reden om de Avrox-maskers uit voorzorg af te raden.
Andere merken worden later getest, maar bevatten dezelfde schadelijke stoffen, waarschuwt een Belgische consumentenorganistie. Het gaat allemaal om wasbare mondkapjes, niet over blauwe wegwerpvarianten.
Bol.com en Wehkamp
Ook in Nederland blijkt de antibacteriële werking populair. “Met antibacteriële zilverionen”, zo staat bij een advertentie op Bol.com. Zilver is er ook speciaal voor kinderen, met “100% zilverionenpolyester” op een aapjes-mondkapje voor de allerjongsten. OverNu heeft nog zeker zeven merken gevonden die specifiek op zilver adverteren, soms met nano, soms met ionen. Elders ontbreekt informatie. Dan staat er alleen ‘antibacterieel’ bij, zoals bij mondkapjes van Wehkamp voor 17.50 euro (aanbieding). Ook daar blijkt zilver in te zitten.
Voor de duidelijkheid: de meeste mondkapjes die in Nederland te koop zijn, hebben géén biocide zoals zilver. Toch vinden toxicologen het thema belangrijk.
Longen
“Is nanozilver schadelijk? Jazeker, het is een middel dat in toxiciteitstesten als probleemstof naar voren komt”, reageert dr. Scheepers in gesprek met OverNu. “Je kunt zeggen dat het giftig is. Maar vindt er ook blootstelling plaats? Dat is nog niet duidelijk.” Toch wil hij benadrukken dat het “niet verstandig” is om chemicaliën toe te passen in een coating. “Bij slijtage kunnen bij veel textiele producten deeltjes loskomen. Als dat katoen is, maken we er niet zo druk om. Maar nu gaat het om andere stoffen. En die kunnen in je luchtwegen terechtkomen.”
“Toen ik dit zag, dacht ik: het moet niet veel gekker worden”, reageert ook hoogleraar Paul Borm van de Universiteit Düsseldorf, tevens eigenaar van Nanoconsult. De hoogleraar beschreef de coating van nanozilver al in 2008. Die wordt gebruikt ‘voor steeds meer producten’ terwijl onduidelijk is ‘wat de invloed van het loslaten van deeltjes is’, stond destijds in Nano Today. “Toen de toepassing van nanozilver als anti-microbieel agens werd ontdekt, zijn veel fabrikanten erop gesprongen. Je komt nanozilver tegen op broodtrommels, tandenborstels, wc-brillen en de trommel van wasmachines. Allemaal onder het motto ‘antibacterieel’. Ondernemers denken vaak: ‘ik heb een mooi verhaal, stop er nanozilver in en claim dat het antibacterieel werkt’.”
Gootsteen
Die werking is er wel degelijk, benadrukt de hoogleraar. “En bij een mondkapje kun je je voorstellen dat het ook virusdeeltjes onschadelijk maakt. Een goed en nobel voornemen. Maar na drie wasbeurten ligt het spul in de gootsteen.”
Is het echt zo erg? “Je kunt niet alles over één kam scheren, maar gebaseerd op vele honderden producten die in de afgelopen jaren zijn onderzocht, bleek dat het zilver steeds na enkele was- of spoelbeurten loslaat.” Voornamelijk bij textiel is die kans groot. “Het zilver is vaak slecht verankert in de stof.”
Het gaat meestal om wat duurdere, betere mondkapjes met een speciale coating. (Foto Peyman Farmani / Unsplash)
Professor Borm onderzocht eerder aan de universiteiten van Maastricht en Düsseldorf de invloed van ingeademde deeltjes op het ontstaan van longaandoeningen. “In dit geval wordt het zilver geïnhaleerd. Dat wil je vermijden.”
RIVM
Namens het RIVM reageren Joke Herremans, hoofd van de afdeling Consumenten en Productveiligheid, en onderzoeker Susan Wijnhoven, die zijdelings betrokken is bij het Belgische onderzoek. Volgens Wijnhoven is het ene zilver het andere niet. “Je hebt zilverionen en zilvernanodeeltjes. Nano zijn hele kleine deeltjes met allerlei positieve werkingen en functies, maar ze zijn ook zó klein dat ze een beetje ongrijpbaar blijven. Wat ze nog meer veroorzaken, is niet helemaal duidelijk.” Ook tussen nano en nano is nog veel verschil. Bovendien is er nog onderscheid tussen nanozilver dat in de vezels is geweven, en een versie die middels een coating erbovenop is aangebracht. Bij die laatste variant komt het zilver mogelijk sneller vrij, aldus Wijnhoven, al is blootstelling ook bij ingeweven vezels niet helemaal uitgesloten.
Of er ook concreet gevaar dreigt, is onduidelijk. Dat ligt aan hoeveel je daadwerkelijk inademt. De Belgische beslissing is volgens Wijnhoven “grotendeels genomen omdat de regering de mondkapjes zelf heeft verstrekt”. Duidelijk uit voorzorg, zegt ze, zoals te lezen in het overheidsrapport. “Iemand die een product op de markt zet, is verantwoordelijk voor de veiligheid. België heeft gratis mondkapjes verstrekt. Daarmee is het toch ook leverancier”, vult Herremans aan.
Is er dan niets aan de hand? Jawel, zegt Herremans. Zij noemt nanozilver ‘een aandachtspunt’. “En het is goed om te melden dat het überhaupt niet nodig is om te gebruiken.” Ook volgens Wijnhoven is geen reden voor paniek, maar ontbreekt nog wel wetenschappelijke kennis over het potentiële gevaar van het inademen van zilver. “En nogmaals: wij denken niet dat het nodig is om nanozilver in een mondkapje te stoppen. Waarom zou je het doen? Als je een goed filterende stof hebt, en je neemt op tijd een schone, is er geen toegevoegde waarde.”
Reactie Bol.com en Wehkamp
Nadat Bol.com de waarschuwing van toxicologen prof. Borm en dr. Scheepers krijgt voorgelegd, laat het bedrijf weten de partners te informeren en daarna het betreffende type mondkapje voorlopig offline te halen. De fabrikant van het betreffende product, bereikbaar op een Pools mobiel telefoonnummer, is niet bereikbaar. Wehkamp biedt ook anti-bacteriële mondkapjes aan. Navraag bij de Amsterdamse fabrikant Barts leert dat het mondkapje twee lagen heeft. “Alleen de buitenste laag is behandeld met zilver, de binnenlaag niet. Er is dus geen risico voor inhaleren”. Bovendien gaat het om ionen, geen nano. Dedoles, fabrikant van de kindermondkapjes, stelt dat hun Chinese fabrikant aan internationale criteria voldoet en het zilver in de vezels is geweven. Uitgebreide reacties staan onder dit artikel.
Overigens zijn de Belgische schandaalmaskers met ionen behandeld, maar werd er ook nano op gevonden.
Kankerverwekkend
De tweede stof die in België werd gevonden, titaandioxide (TiO2), is mogelijk nog schadelijker. De Europese Commissie stelde in 2020 dat de stof bij inademing ‘verantwoordelijk wordt gehouden voor tumorontwikkeling’. Die beslissing werd al in 2017 geadviseerd door wetenschappers, maar eerst zou er nog drie jaar worden gediscussieerd met de industrie die zich verzette. De Wereldgezondheidsorganisatie spreekt van ‘mogelijk kankerverwekkend’.
Professor Borm heeft begrip voor fabrikanten en een groep wetenschappers die het gevaar van geïnhaleerd titaandioxide anders inschatten, en heeft ook diverse wetenschappelijke publicaties over die stof geschreven en meetings georganiseerd met onder meer toezichthouders en de industrie. Hoe ernstig zijn de Belgische bevindingen echt? “Dat is lastig inschatten. Kijk er genuanceerd naar. Titaandioxide is bijvoorbeeld ook een goedgekeurd voedingsadditief (E171). Het zit in honderden producten en maakt bijvoorbeeld tandpasta witter, en zit in medicijnen. ” Onderzoeker Scheepers is bezorgder. “Frankrijk heeft voorgesteld om titaandioxide als kankerverwekkend op te nemen in de EU-classificatie. Ik vind dat je er goed naar moet kijken. Frankrijk is vaak als eerste. Zij lopen voorop. En meestal hebben ze het bij het rechte eind.”
Titaandioxide lijkt minder populair in Nederland, maar er zijn wel fabrikanten die bij hun mondkapjes koketteren met ‘de allernieuwste TiO2-nanotechnologie’.
Onduidelijk is nog hoeveel titaandioxide kan vrijkomen. Mogelijk heel weinig, denken de experts van de Hoge Gezondheidsraad in België. Maar “men kan niet wetenschappelijk vaststellen” dat ook de inademing van een zeer kleine hoeveelheid geen risico oplevert, waardoor het advies luidt: gebruik de mondkapjes niet, “behalve wanneer ze het enige voorhanden zijnde middel zijn om besmetting met SARS-CoV-2 te voorkomen.”
Ook Scheepers benadrukt dat een giftige stof niet per definitie schadelijk is. “De allerbelangrijkste vraag is: hoeveel krijg je ervan binnen?” Die vraag is lastig te beantwoorden, stelt ook prof. Borm. “Dus het risico zou kunnen meevallen. De schadelijke stoffen moeten simpelweg goed aan het textiel hechten. In de praktijk valt dat helaas tegen.”
‘Potverdorie!’
Het gaat bij de veiligheid van mondkapjes niet alleen om zilver en titaan. Scheepers waarschuwde in het AD eerder voor de stof fluorcarbon. “Dat is een PFAS. Die stoffen blijven lang in het milieu en uiteindelijk komen ze in je lichaam terecht. Iedereen heeft een beetje PFAS in zijn bloed. Je ziet dat sommige groepen, zoals mensen in Dordrecht, waar teflon wordt gemaakt, tien tot honderd keer méér hebben. En nu komt het interessante: bij die verhoogde concentraties PFAS kun je op groepsbasis een verhoogd risico op ziektes zien.”
“Ik hoorde een fabrikant eens zeggen: dit is een goed masker! Er zit namelijk een coating op die waterafstotend is. Dan keek ik in de specificaties, en potverdorie zeg… hadden ze fluorcarbon toegepast!” Die stof kan gevaarlijk zijn bij inademing, maar ook wanneer mensen de mondkapjes gaan strijken, waardoor een giftige rook vrijkomt die kan zorgen voor ernstige longbeschadiging, aldus Scheepers.
Goede voorbeeld
Mondkapjes kunnen volgens het Outbreak Management Team (OMT) onmiskenbaar een bijdrage leveren aan het voorkomen van coronabesmettingen. Toch moeten we, zonder in paniek te raken, wel oog houden voor mogelijke nadelige bijeffecten, vinden de wetenschappers. Hoe kan het beter? Lang werd uitgekeken naar een zogeheten NEN-norm, een richtlijn voor goede mondkapjes. Maar sinds introductie in december hebben slechts drie fabrikanten de moeite genomen om zich op te geven voor de niet-bindende norm. “Dat is jammer”, geeft Scheepers toe. “Misschien moet de overheid daar meer aandacht voor vragen aan de industrie. In Nederland wordt snel gezegd: laten we goede dingen stimuleren en geen regels stellen. Daar ben ik het mee eens: benadruk vooral wat de goede mondkapjes zijn.”
Bij dezen: ISKO Vital B.V. , Drukwerkdeal B.V. en Little Concepts B.V. hebben mondkapjes die goedgekeurd zijn. Scheepers heeft geen belangen bij die merken, zegt hij desgevraagd. Maar ze verdienen navolging. “Eigenlijk wil je dat mensen een winkel binnenlopen, en zien: dit mondkapje voldoet aan de NEN-norm.”
Wettelijke maatregelen zijn lastiger. “Je zit namelijk met de warenwet. Daar vallen mondkapjes onder”, aldus Scheepers. Ook het RIVM speelt geen rol qua toezicht. Voorlopig zullen we het met de facultatieve NEN-normen moeten doen – en de drie genoemde bedrijven. De NEN ziet wel ‘nog steeds animo’ en verwacht binnenkort meer certificaten af te geven. “Natuurlijk zou NEN het een goede ontwikkeling vinden als veel fabrikanten gecertificeerde mondkapjes voor publiek gebruik gaan aanbieden. (…) Maar dit is uiteindelijk altijd de keuze van fabrikanten en ook een kwestie van vraag en aanbod.”
Haiqiao Hu, Manager Product & Design van het Amsterdamse modebedrijf Barts, reageert:
“Wij gebruiken de Heiq Viroblock behandeling, deze gebruikt geen nanozilver, maar zilverchloride, 1000 keer groter dan nano. Het actieve ingrediënt is geregistreerd voor gebruik in overeenstemming met de EU regelgeving (REACH + OEKOTEX). HeiqQ geeft aan data er geen risico is voor het inhaleren van de zilver chloride, aangezien zij een technologie gebruiken waarbij stof niet kan migreren uit de vezel en verankerd is. Het is gedegen getest op loslaten bij slijtage en bij luchtstroom.”
Kans op inhalatie is dus minimaal, aldus Hu. Ze deelt meerdere veiligheidsrapporten van de zilverhandeling door het Zwitserse bedrijf. “Wij wilden echt geen slaatje slaan uit een hype. We hebben dit zorgvuldig bekeken, met een betrouwbare partner, maar wilden wel onderscheidend zijn van de rest. Iedereen biedt mondkapjes aan. Dus je zoekt naar een extra toevoeging. Meer dan een lapje stof. Bewust hebben we polyester aan de binnenkant gebruikt, dat al een antibacteriële werking heeft, en katoen aan de buitenkant, met daarop het laagje zilver. Omdat het zilver aan de buitenkant zit, is er dus geen risico op inhalatie.”
Dedoles, de firma die mondkapjes met zilver voor kinderen aanbiedt, reageert:
Wij kiezen onze fabrikanten zeer zorgvuldig, zodat alle wettelijke normen en veiligheidsvoorschriften worden nageleefd en goede arbeidsomstandigheden en fundamentele mensenrechten worden gegarandeerd. Onze fabrikanten voldoen aan de OEKO-TEX Standard 100-certificering, wat betekent dat hun materialen en producten voldoen aan strikte internationale criteria voor kwaliteit en veiligheid op alle productieniveaus. (…) Onze antibacteriële gezichtsmaskers zijn niet schadelijk voor de gezondheid en hun antibacteriële eigenschappen zijn zelfs bijna 100% effectief. Dit wordt bevestigd in het testrapport van de fabrikant. (…) Zilver mag worden gebruikt in materialen die bedoeld zijn om in direct contact met de huid te komen. Ons gezichtsmasker bevat zilvervezels die in het binnenste van het mondkapjes zijn geweven. Deze zilverionenvezels zijn niet giftig en onschadelijk voor de huid – ze veroorzaken geen allergische reacties en zijn zelfs geschikt voor mensen met een gevoelige huid. Zilver kan alleen giftig zijn voor mensen als het in grote hoeveelheden wordt gebruikt, wat niet het geval is bij ons product.
Reageren? Ga het gesprek aan op sociale media of mail naar jannes@overnu.nl, of contacteer mij via Twitter.
