Wie een paar maanden geleden hardop zei dat het coronavirus mogelijk was ontsnapt uit een laboratorium, plaatste zichzelf buiten de discussie. Want had een rapport van de WHO, dat maart 2021 verscheen, die uiterst onwaarschijnlijke samenzweringstheorie niet uit de wereld geholpen? Nou – niet dus.
De New York Times berichtte op 11 januari 2020 dat een 64-jarige inwoner van Wuhan, die geregeld de lokale vismarkt bezocht, was overleden als gevolg van een tot dan onbekende virusziekte. Diezelfde ziekte heeft nu volgens de officiële cijfers, verzameld door de Amerikaanse Johns Hopkins University, meer dan drie miljoen doden veroorzaakt.
Science-fiction?
Als duidelijk wordt dat Wuhan is veranderd in een virologisch rampgebied, en dat de autoriteiten rigoureuze maatregelen hebben getroffen om verspreiding van het virus te beteugelen, begint men op sociale media te speculeren over de rol van het Wuhan Institute of Virology, dat onderzoek doet naar coronavirussen. Zou het coronavirus uit dat laboratorium kunnen zijn ontsnapt?
Wuhan gaat op slot. Beelden uit de eerste maanden van 2020:
Het idee klinkt als een plot van een sci-fi-film, maar zo heel erg vergezocht is het nu ook weer niet. In 1977 overleden wereldwijd naar schatting 700.000 mensen aan wetenschappers toen abusievelijk de Russische griep noemden. In werkelijkheid werden de eerste mensen geïnfecteerd in het noorden van China, waarna het virus zich via Rusland over de rest van de wereld verspreidde.
De veroorzaker van de Russische griep was, net als de veroorzaker van de Spaanse griep uit 1918, een H1N1-influenzavirus. Virologen die de moleculaire structuur van het Russische griepvirus ophelderden, constateerden dat het vrijwel identiek was aan een influenzavirus dat in de jaren vijftig had gecirculeerd. De overeenkomsten waren zo groot, dat het wel om hetzelfde virus moest gaan. Waarschijnlijk was het virus ontsnapt uit een virologisch lab, dat het tientallen jaren eerder voor onderzoeksdoeleinden had ingevroren.
Ongelukjes in virologische laboratoria zijn niet zeldzaam. Medewerkers verwisselen labels, laten wel eens wat vallen, of injecteren zichzelf per ongeluk met een virus dat eigenlijk was bestemd voor een proefdier. In 2014 kenden de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) 14 gevallen van laboratoriummedewerkers die op gedurende de afgelopen tien jaar de één of andere manier besmet waren geraakt met pokkenvirussen. De CDC gebruikt de gerapporteerde incidenten om de richtlijnen voor laboratoria aan te scherpen.
Gain of function
Het onderzoek naar virussen in laboratoria vindt vooral plaats om catastrofes als de huidige corona-epidemie te voorkomen, en vaccins achter de hand te hebben als een gevaarlijk virus zich begint te verspreiden. Laboratoria halen potentieel gevaarlijke virussen uit de natuur, en onderwerpen die in hun lab aan analyses. De virussen in kwestie zijn dikwijls nog niet riskant voor mensen, maar zouden door een paar mutaties gevaarlijk kunnen worden. Om te kunnen zien hoe de virussen in kwestie zich zouden gedragen, veranderen onderzoekers de genetische codes van de ziekteverwekkers om ze besmettelijker te maken. Gain of function-research, heet dat. Door dit type onderzoek kunnen wetenschappers virusstammen bestuderen die nu nog niet gevaarlijk zijn, maar morgen misschien wel, zo stellen de verdedigers van het type research.
Gain of function-research is controversieel. De virussen zijn vaak gevaarlijker dan degene die in de natuur ontstaan. Uit vrees voor wat zou kunnen gebeuren als gevaarlijke, door wetenschappers in elkaar geknutselde virussen zouden ontsnappen, stelt het kabinet van president Obama in 2014 een memorandum in, maar in 2017 heeft de NIH dat memorandum weer opgeheven.
Hoe dan ook, volgens speculaties die al in de eerste weken van de coronaepidemie gaan circuleren, is het coronavirus met gain of function- research gemaakt in het lab in Wuhan.
Op 19 februari 2020, nog voordat de WHO de term ‘pandemie’ heeft willen gebruiken, en nog voordat Nederland voor de eerste keer in lockdown gaat, publiceren een slordige twee dozijn wetenschappers een open brief in The Lancet, waarin ze de suggestie dat het coronavirus is ontsnapt uit een Chinees lab verontwaardigd van hand doen. We moeten niet ten onrechte gaan wijzen naar China, maar achter de Chinese wetenschappers gaan staan om dit virus te beteugelen, is de strekking.
Peter Daszak
Eén van de ondertekenaars in het stuk in The Lancet is de Brit Peter Daszak, een invloedrijk zoöloog die zich heeft gespecialiseerd in ziekten die overspringen van dieren naar mensen. Hij is tevens directeur van de EcoHealth Alliance, een organisatie die onderzoeksgelden lospeutert bij onder meer de Amerikaanse overheid en die vervolgens doorsluist naar laboratoria als het Wuhan Institute of Virology.
Volgens factcheck.org sluisde Daszaks EcoHealth Alliance zes ton door naar het lab in Wuhan. Dat bedrag was afkomstig van de Amerikaanse overheid, die in totaal 3,4 miljoen uitkeerde aan Daszaks organisatie. Bovendien publiceerde Daszak tientallen wetenschappelijke studies met de door hem gefinancierde virologen uit Wuhan. Daszak is in dit geval dus niet volledig vrij van belangen. De open brief in The Lancet rept daarover echter met geen woord.
Enkele maanden na publicatie van de brief blijkt bovendien uit openbaar gemaakte mailberichten dat Daszaks en zijn naaste medewerkers zelf het initiatief tot de open brief hadden genomen, en uiteindelijk bepaalden wat er wel en niet in stond. De mails maakten ook duidelijk dat Daszak de brief bewust op zo’n manier had geschreven dat niet duidelijk was dat hij afkomstig was van de EcoHealth Alliance. De brief moest de indruk wekken dat ‘de wetenschap’ de labhypothese te gek voor woorden achtte.
Daszak slaagt in zijn opzet. Een aantal andere wetenschappers schaart zich achter de ondertekenaars, en roepen in soortgelijke ingezonden stukken op tot actie tegen de individuen die misinformatie over ‘viruslekkende laboratoria’ verspreidden, en in enkele gevallen zo ver gingen dat ze virologen en hun gezinnen bedreigden. Een aantal andere virologen zwijgt, wellicht omdat zij vrezen dat de aandacht voor de labhypothese op termijn zou kunnen leiden tot het opdrogen van subsidiegelden, schrijft wetenschapsjournalist Nicholas Wade in zijn analyse op Medium.
De massamedia, politici en de grote techbedrijven laten zich overtuigen, en iedereen die zich waagt uit te spreken ten faveure van de hypothese dat een ongeluk in een laboratorium miljoenen dodelijke slachtoffers had gemaakt, verspeelt zijn geloofwaardigheid.
Lees ook van OverNu: Terugblikken op de Mexicaanse griep: waarom Ab Osterhaus niet de beste bron is
Genetisch versleutelen
Eén van de belangrijkste studies die concluderen dat het coronavirus van natuurlijke oorsprong is, verscheen in maart 2020 in Nature Medine. In die publicatie vergeleken moleculaire biologen van het Amerikaanse Scripps Research Translational Institute de moleculaire structuur van het coronavirus, en constateerden dat volgens de huidige modellen het virus niet of nauwelijks besmettelijk zou moeten zijn. Het spike protein van het coronavirus plakt zo beroerd aan de ACE2-receptor van menselijke cellen, dat het virus volgens de modellen nauwelijks cellen kan binnenkomen om ze infecteren.
Uiteraard is de werkelijkheid anders. De modellen zijn onvolledig. Maar, zo stellen de auteurs, daar gaat het niet om. Als een beetje viroloog gaat knippen en plakken met genen van virussen om een extra-besmettelijk coronavirus te maken, dan gaat het eindresultaat er niet uitzien als het coronavirus dat op dit moment zoveel ellende veroorzaakt.
Het is een elegante redenering, maar andere onderzoekers zijn er niet door overtuigd. Eén van de eerste is Yuri Deigin, die iets merkwaardigs ontdekt in het genetische materiaal van het coronavirus. Deigin publiceert zijn bevindingen eerst op Medium, en later, samen met Rossana Segreto, in Bioessays.
Yuri Deigin in gesprek met evolutiebioloog Bret Weinstein:
Het stukje van het erfelijke materiaal van het virus dat maakt dat het coronavirus, ondanks zijn onhandige spike protein toch menselijke cellen kan infecteren, is een furin-like cleavage site. Deigin en Segreto vinden diezelfde groep in het genoom van een ander virus – en dat genoom staat in de databanken van het Wuhan Institute of Virology. En, voor zover Deigin en Segreto konden nagaan, nergens anders.
Er is meer. In het genoom van het coronavirus bevindt zich een stukje materiaal dat geen enkele functie lijkt te hebben, en wat niet terugkomt in het erfelijk materiaal van verwante virussen. Het lijkt wel, zo denkt Deigin, alsof iemand het er in een laboratorium heeft in geplakt als een merker, om snel te kunnen zien of het inbrengen van ander genetisch materiaal is geslaagd. Er is zelfs een test op de markt die specifiek dit stukje code oppikt.
Uiteraard bewijst dit allemaal niet dat het coronavirus ‘dus’ uit een lab komt, stellen Deigin en Segreto. Maar de stelligheid waarmee sommige wetenschappers, en in hun kielzog journalisten en politici, de labhypothese het predicaat van conspiracy theory hebben opgeplakt is misplaatst.
Lees ook van OverNu: Marc Bonten (OMT) verzwijgt connectie met Pfizer en AstraZeneca, experts kritisch
WHO-onderzoek
Toch concludeert een team onderzoekers, dat begin 2021 voor de WHO China bezoekt, dat het ‘extreem onwaarschijnlijk’ is dat het coronavirus uit het lab komt. Het rapport telt echter 120 bladzijden, en slechts 2 daarvan gaan over de labhypothese. De informatie op deze bladzijden is bovendien nogal summier en allesbehalve nieuw. Eén van de belangrijkste argumenten tegen de labhypothese in het rapport is een verwijzing naar de analyse van de Scripps-onderzoekers.
Eén van de auteurs van het rapport is trouwens Peter Daszak, de directeur van de EcoHealth Alliance, één van de geldschieters van het laboratorium in Wuhan. Hoewel op redacties van mediabedrijven journalisten hardop opmerken dat alleen al de betrokkenheid van Daszak in ieder geval de schijn van belangenverstrengeling wekt, krijgen nieuwsconsumenten daar niets van mee. Het is coronatijd, en journalisten lopen op eieren.
Wetenschappers maken echter een andere afweging. Een groep wetenschappers publiceert in maart van dit jaar in de New York Times een open brief aan de WHO, met daarin de oproep om toch serieus naar de labhypothese te kijken. In de brief stellen de onderzoekers ook concrete vragen, die het rapport van Daszak en zijn collega’s niet heeft beantwoord.
Lees ook van OverNu: Waarom ik Bill Gates nooit meer vertrouw
Halverwege mei krijgen de ondertekenaars ondersteuning. Het prestigieuze wetenschappelijke tijdschrift Science publiceert een open brief van een aantal wetenschappers, met daarin de oproep aan de WHO, de Europese Unie, de Verenigde Staten en nog een aantal andere landen om de labhypothese wel degelijk serieus te nemen. Eén van de ondertekenaars is Ralph Baric, een microbioloog en immunoloog die geldt als de godfather van het corona-onderzoek. Baric waarschuwt al jaren dat coronavirussen uit vleermuizen wel eens gevaarlijk zouden kunnen worden voor mensen.
Het broeit in de wetenschap, en de roep om de labhypothese serieus te nemen wordt ook gehoord door de WHO. “Wat ons betreft liggen alle hypotheses nog op de tafel”, laat Tedros Adhanom Ghebreyesus, de directeur van de WHO in een persbericht weten. Er komt nòg een onderzoek, kondigt de WHO aan. Eentje dat wèl serieus zou moeten ingaan op de mogelijkheid dat de wereldwijde corona-epidemie het gevolg is van een virus dat is ontsnapt uit een lab
Robert Redfield, de voormalige directeur van de Amerikaanse CDC, is al een stapje verder dan de WHO. In een interview met CNN zegt Redfield er inmiddels van uit te gaan dat het coronavirus ergens tussen september en december 2019 is ontsnapt uit het lab in Wuhan.
Nieuwsclip van NBC over de verdachte ziektegevallen in het lab in Wuhan:
Recent naar de Wall Street Journal uitgelekte informatie van de Amerikaanse inlichtingendiensten lijkt Redfields lezing te bevestigen. Daarin is sprake van drie medewerkers van het lab in Wuhan in november 2019 een ziekenhuis bezochten met verschijnselen die wel heel erg leken op een coronabesmetting…
Slot
Het achterhalen van de herkomst van het coronavirus is geen academische discussie, en het zou ook geen politieke discussie moeten zijn. Het coronavirus heeft een spoor van verdriet, maatschappelijke ontwrichting en economische en psychologische schade achtergelaten, en de wil om een tweede epidemie te voorkomen is levensgroot. Overheden zijn nu meer dan ooit bereid om in onderzoek te investeren dat herhaling zou moeten voorkomen.
Dat betekent meer geld voor laboratoria, meer geld voor gain-of-function-onderzoek, meer geld voor instellingen als de EcoHealth Alliance en het Wuhan Institute of Virology. Zolang onduidelijk is of en zo ja, in welke mate deze instellingen de corona-epidemie in de hand hebben gewerkt, is dat misschien geen goed idee.
——-
Wetenschapsjournalist Nicholas Wade (New York Times, Science) analyseerde de schermutselingen rond de labhypothese, en schreef daarover een longread die uitvoerig ingaat op de wetenschappelijke discussies, de rol van geldstromen en verdonkeremaande gegevens. Klik hier. Een interview met Nicholas Wade op LockDown TV is hieronder te zien.
Een artikel van OverNu is recentelijk verwijderd van LinkedIn. We proberen minder afhankelijk van sociale media te worden en vragen iedereen zich te abonneren op de nieuwsbrief.
