Onlangs luisterde ik tijdens een lange vlucht naar het interview van commentator en talkshowhost Joe Rogan met Mark Zuckerberg, de CEO van Facebook. Het tweegesprek maakte me bezorgder dan ooit over de toekomst van het publieke debat, de verleiding van online-werelden en het voortbestaan van de democratie.
Iemand als Mark Zuckerberg heeft bijna onbeperkt toegang tot hulpmiddelen. Ik vermoed bijvoorbeeld dat hij voorafgaand aan het interview door Rogan, net zoals bij andere belangrijke interviews, veel coaching heeft gehad. De onderwerpen die in het tweegesprek aan de orde kwamen, waren tot op zekere hoogte voorspelbaar (algoritmes, de verkiezingen, het onderdrukken van nieuwsgeving over de inhoud van de laptop van Hunter Biden) en dure adviseurs zullen Zuckerberg ongetwijfeld hebben geadviseerd wat wel en niet te zeggen, hem de sterkste argumenten hebben ingefluisterd om de positie van Facebook te rechtvaardigen en te behouden.
Waarschijnlijk ging de voorbereiding van Zuckerberg nog veel verder. Alle mogelijke formuleringen en woordkeuzes zijn waarschijnlijk beproefd in A-B-tests en besproken in focusgroepen. Desondanks maakt het interview duidelijk dat Zuckerberg geen begiftigde communicator is. Wat hij zegt komt over als ingestudeerd, en hijzelf als plat en robotachtig.
Iemand die beschikt over zoveel middelen als Zuckerberg kan nog veel verder gaan. Ik kan me voorstellen dat elk detail over werk- en privéleven dat over hem bekend is, zorgvuldig is gekozen om de man te portretteren als de slimme en innovatieve visionair – het beeld dat iedereen van hem heeft.
Ik vertel dit omdat ik wil uitleggen waarom het Rogan-interview met Zuckerberg me zo bezighoudt. Hier is iemand die dankzij een bijna onbeperkte toegang tot kapitaal, expertise en andere middelen alle terechte zorgen zou kunnen wegnemen over Facebook, de positie van het platform in het moderne medialandschap en zijn invloed op het politieke ecosysteem – maar daarin ernstig tekort schiet. Zuckerberg komt soms kinderachtig over en laat zich kennen als een simplistische denker die de enorme impact van zijn keuzes niet begrijpt. Niets beangstigt me meer dan de wetenschap dat deze man het bij Facebook voor het zeggen heeft.
Aandacht vangen
‘Mijn taak is om technologie te bouwen die mensen helpt verbinding te maken’, zegt Zuckerberg als hij omschrijft waar hijzelf en zijn bedrijf door staan. Dat klinkt nobel, maar dat is het niet doel van Facebook. Het doel van Facebook is om de aandacht van mensen te trekken en vast te houden.
Soms laat Zuckerberg zich ontvallen dat Facebook tijd in beslag neemt die je anders zou besteden aan tv-kijken. Dat is niet zo erg, suggereert zo’n uitlating. Maar dit druist in tegen de ervaringen met sociale media die we ondertussen allemaal hebben. In de lift, in taxi’s, in restaurants (zelfs als er anderen aan tafel zitten), tijdens vergaderingen, tijdens de koffie, tijdens dates en etentjes, en soms zelfs tijdens de geboorte van kinderen of tijdens seks checken mensen hun sociale media. Facebook is geen ding in de woonkamer waar je tussen 21 en 23 uur naar kijkt. Facebook is een vernuftige en alom en aldoor tegenwoordige entiteit die, vanaf het moment dat je ontwaakt tot het moment dat je gaat slapen, je aandacht gevangen houdt.
Aan dat vermogen van Facebook dankt Facebook zijn winsten. Dat weet Zuckerberg heel goed, maar hij ziet niet onder ogen hoe schadelijk zijn inventie is. Hij koestert het waanidee dat Facebook ‘mensen verbindt’ terwijl het platform mensen kan vergiftigen door ze op te sluiten in een echokamer van eindeloze sociale feedback en nodeloze angst.
Mark Zuckerberg zal zijn verantwoordelijkheid als bestuurder van Facebook niet nemen. Hij heeft een onafhankelijk bestuur in het leven geroepen om moeilijke beslissingen voor hem te nemen – lees: hij schuift de verantwoordelijkheid van zich af.
Facebook besteedt het fact-checken uit aan websites van derden. Ik heb een kritische blik geworpen op de manier waarop die websites berichten over gezondheid fact-checken en dat was eerlijk gezegd afschuwelijk. Op zijn best zijn fact-checkers progressieve en middelmatige wetenschappers die hun persoonlijke opvattingen opdringen aan anderen. Hun werk is een complete ramp, maar Facebook wil daarop niet worden aangesproken. Fact-checkers zijn immers een derde partij.
Facebook en andere sociale media die de aandacht commodificeren, doen met de menselijke geest wat de industriëlen van het begin van de 20e eeuw met het milieu deden. De eerste industriëlen loosden hun vuil en afval in beken en rivieren. Daar stond tegenover dat industriëlen onze echte fysieke wereld transformeerden. Sociale media doen dat niet. Het enige wat ze transformeren is onze virtuele wereld. Of die virtuele wereld van de sociale media enige toegevoegde waarde heeft is onduidelijk. Wat mij betreft, ik persoonlijk leef liever in de echte wereld.
Waarheid
Het kapitalisme en de vrije markt zijn krachtige maatschappelijke instrumenten. Het zijn ook principes waarvan ik de waarde onderschrijf. Maar bedrijven als Facebook, Twitter, LinkedIn en YouTube zijn uit de hand gelopen experimenten. Deze bedrijven zijn niet te controleren, maar bepalen ondertussen wel wat waarheid of fictie is – en laten die beslissingen over aan jonge mensen zonder wijsheid, moed en mededogen, en die littekens missen. Deze bedrijven begrijpen niet welke invloed hun producten hebben op de vitaliteit van democratieën. Ze doen ook geen moeite om het inzicht te verwerven. In plaats daarvan kopen ze hun verantwoordelijkheid af door rijkelijk te doneren aan campagnes. Deze bedrijven zijn niet opgewassen tegen hun taak en laten ons schromelijk in de steek.
Als ik het in dit land voor het zeggen had, zou ik de sociale media op de knieën dwingen. Ik zou ze verbieden om de aandacht van hun gebruikers direct te meten en te exploiteren. Ik zou ze in kleine stukjes opbreken. Ik zou concurrentie afdwingen. Ik zou ze tot op het bot reguleren. Mark Zuckerberg zou daardoor een eencijferige miljardair worden, maar dat vind ik prima. Dat zou het voor hem ook moeten zijn.
In een democratie beslissen mensen uiteindelijk zelf in wat voor land ze willen leven. Zuckerberg mag dan een imperium hebben opgebouwd waarin evenveel geld omgaat als in een klein land, maar dat betekent niet dat hij de enige is die de koers van dat imperium bepaalt. Ik vermoed dat na verloop van tijd steeds meer mensen zullen inzien dat er geen plaats is voor sociale mediamegabedrijven. We hebben een ecosysteem nodig van meerdere en vooral kleinere platforms, die opkomen en weer verdwijnen. We kunnen ons niet veroorloven dat de programmeurs van enkele internetreuzen beslissen welke verhalen mogen worden verteld en welke verhalen moeten verdwijnen.
Deze bedrijven zullen vallen, maar alleen als de democratie in actie komt. De geschiedenis zal het offensief tegen de sociale media zien voor wat het is. Niet als een daad van agressie, maar van zelfverdediging.
Vinay Prasad, 6 oktober 2022.
