Als het aan gezondheidsminister De Jonge ligt, moeten ook kinderen hun steentje gaan bijdragen aan het bezweren van de coronacrisis. Een jonge arts en een uitstekend ingevoerde medewerker van de farmaceutische industrie vragen zich af waarom. Een dubbelinterview met Jona Walk en Wendy Mittemeijer.
Op 29 juni ging de kogel door de coronakerk. Op die dag publiceerde de Gezondheidsraad het advies dat kinderen van 12-17 jaar zich beter konden laten met het Pfizervaccin. Enkele dagen daarvoor was de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) tot eenzelfde slotsom gekomen. En nog voordat het rapport van de Gezondheidsraad goed en wel naar buiten was gekomen, kwam demissionair gezondheidsminister Hugo de Jonge met een aansporing aan het adres van ouders en tieners die niets aan duidelijkheid te wensen overliet. ‘Gewoon doen.’
Wie nu nog twijfelt, is een wappie die er niets van heeft begrepen. Of is internist in opleiding, gepromoveerd op het immunologische effect van malariavaccins en heet Jona Walk. Walk roert zich al langer in het publieke debat over de voors en tegens van massavaccinatie tegen Covid-19. In het voorjaar vertelden zij en arts-microbioloog Bert Mulder, beiden verbonden aan het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen, in Medisch Contact dat ze twijfels hadden over die aanpak. Uit de beschikbare wetenschappelijke studies en kennis is niet af te leiden dat het vaccineren van de gehele bevolking zal gaan leiden tot het verdwijnen van het coronavirus, vonden ze. Een aanpak die zich richtte op het beschermen van de kwetsbaren was misschien efficiënter, en zeker op de lange termijn wellicht ook veiliger, opperden ze.
Massavaccinatie
En eigenlijk is Walk die mening nog steeds toegedaan, ook al is de Gezondheidsraad tot een ander oordeel gekomen. “Onder andere omstandigheden had ik besloten m’n twijfel te vergeten”, zegt de arts. “Aan het rapport van de Gezondheidsraad werkten grote wetenschappers mee. Als zij concluderen dat iets zo is, dan is het pleit beslecht. Ook als je er aanvankelijk anders over dacht, is het tijd om door te gaan.”
Maar de huidige coronacrisis is niet zomaar een crisis. En dus wil Walk nog één keer vertellen over haar reserves. Al was het maar om nog één keer balans proberen te brengen in het debat. “De discussie is zo gepolariseerd dat een discussie over de interpretatie van gegevens nauwelijks meer mogelijk is. Het ene kamp verwijt me dat ik kinderen ombreng met vaccins. Het andere kamp accepteert maar één interpretatie van de wetenschappelijk feiten, en dat is die van de overheid. Dat is een gevaarlijke situatie.”
In het voorjaar van 2021 betoogde Walk al dat het allerminst vaststaat dat massaal vaccineren zou gaan leiden tot het verdwijnen van het coronavirus. Dat is één van de argumenten voor de Gezondheidsraad en de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde om tieners aan te sporen om zich te laten vaccineren.
Modellen
“Uit de nieuwste modellen die de ziekteverspreiding voorspellen, wordt duidelijk dat bij het niet vaccineren van tieners het aantal besmettingen na de zomer flink zal stijgen”, zegt Károly Illy, voorzitter van de NVK en lid van het Outbreak Management Team, op 28 juni in de Volkskrant. “Die stijging is significant hoger dan wanneer de tieners wel worden gevaccineerd.”
Walk heeft haar twijfels over de modellen waarnaar Illy refereert. Het is om te beginnen nog steeds niet duidelijk in welke mate de vaccins voor volwassenen de kans op infectie reduceren, terwijl het voor kinderen nog niet is bestudeerd. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat de vaccins niet meer tegen alle virusvarianten even goed kunnen beschermen, en tenslotte is niet bekend hoe duurzaam de beschermende werking van de vaccins is.
Wel duidelijk is dat de huidige coronavaccins, of ze nu van Pfizer, Moderna of Janssen zijn, geen ‘steriele bescherming’ bieden. Dat betekent dat, ook als je bent gevaccineerd, je nog steeds het virus kunt oppikken en doorgeven. Vaccinatie lijkt de transmissie van het virus hooguit met tientallen procenten te verminderen. En tegelijkertijd reduceert vaccinatie de ernst van de infectie fors.
Hoge prijs
Dat klinkt goed, maar het uitstellen van een nieuwe coronagolf is niet hetzelfde als een nieuwe coronagolf voorkomen. Omdat ook onder gevaccineerden het virus zal blijven circuleren, en dus ook zal muteren, zullen er onvermijdelijk resistente coronavarianten op het toneel verschijnen. Het doel van de massale vaccinatiecampagne is te hoog gegrepen. “Het vaccineren van tieners zal waarschijnlijk bijdragen aan het uitstellen van een nieuwe golf”, voorspelt Walk. “Maar dat effect zal tijdelijk zijn. Misschien praten we slechts over een paar maanden.”
Daar staat tegenover dat ongevaccineerde en gezonde jongeren zelf praktisch geen risico lopen om ernstig ziek te worden als ze worden besmet door het coronavirus. Tegelijkertijd lopen zij zelf wel een risico als ze zich laten vaccineren. “Voor zover we dat nu kunnen overzien is dat risico gelukkig klein”, zegt Walk. “Maar op basis van de beschikbare gegevens, zou dat risico wel eens groter kunnen zijn dan het risico van niet-vaccineren en corona krijgen.”
Hartspier
Het Pfizervaccin kan bijvoorbeeld bij 1 op de 15.000 injecties bij jongens een ontsteking van de hartspier veroorzaken. Dat risico stelt weinig voor op individueel niveau, maar het vaccineren van honderdduizenden tieners zal in ieder geval bij enkele tientallen van hen een ontsteking van de hartspier veroorzaken. De gevolgen daarvan op de lange termijn zijn niet bekend. Is dat een faire prijs voor het uitstellen van een nieuwe coronagolf met enkele maanden? Een coronagolf, die waarschijnlijk voornamelijk zieke ouderen zal treffen?
“Misschien is het antwoord op die vraag positief”, zegt Walk. “Misschien zullen we, als alle stukjes kennis, voorspellingen, modellen en nuanceringen op tafel liggen, moeten concluderen dat wij dit als samenleving inderdaad van onze kinderen kunnen vragen. Maar ik vind dat die discussie niet openlijk is gevoerd, en op een weinig genuanceerde manier is gecommuniceerd naar het algemene publiek.”
Volg snel de nieuwsbrief van OverNu. Tekst loopt verder.
Met de komst van het coronavirus is er iets fundamenteel veranderd in de samenleving. Walk, opgegroeid in de Verenigde Staten, trekt een vergelijking met 9-11. “Na de aanslag op de Twin Towers werden sommige meningen onmogelijk, andere bijna verplicht.” In dat klimaat namen leiders beslissingen die toen logisch en onvermijdelijk leken, maar waarvan de Amerikaanse bevolking tot op de dag van vandaag de negatieve gevolgen ervaart.
Farmaceutisch geweten
Ook binnen de farmaceutische industrie twijfelen experts of de ingeslagen richting wel de juiste is. Eén van hen is medisch adviseur Wendy Mittemeijer-Ooteman van MedicalMatters. Mittemeijer, gepromoveerd op de wisselwerking tussen genen en de medicamenteuze behandeling van verslaving, traint vertegenwoordigers van farmabedrijven, zet met artsen onderzoek op, en beoordeelt of informatiematerialen over geneesmiddelen duidelijk zijn, en voldoen aan de regelgeving. “Ik noem mezelf wel het medisch-ethisch geweten van het farmabedrijf”, zegt ze.
Toen Covid-19 zich in het voorjaar van 2020 als een olievlek over Nederland verspreidde, zag Mittemeijer dingen gebeuren die ze niet voor mogelijk hield. Ze keek op toen ze medische directeuren uit de farma aanschoven in talkshows, en met zichtbare trots vertelden over de beschermende werking van hun vaccins. Ze begreep de trots helemaal, maar dat media de farmaceutische industrie zoveel ruimte gaven, dat was ongekend. Nog nooit eerder was het mogelijk geweest om zulke enthousiaste claims te maken over geneesmiddelen die zelfs nog niet geregistreerd waren.
En nadat de overheid de vaccins voorwaardelijk in het vaccinatieprogramma had opgenomen, begon de overheid dat programma aan te prijzen. “De manier waarop de vaccinontwikkelaars hun producten omhoogstaken was achteraf gezien niets vergeleken met de dwingende manier waarop de overheid het vaccineren nu propageert”, zegt Mittemeier.
Ethiek overboord
De ethiek en regelgeving lijkt niet meer te bestaan in een tijdvak waarin een uitdrukking als ‘dansen met Janssen’ vleugels heeft gekregen. “Als de farma twee jaar geleden zo’n slogan in een campagne had gezet, was de wereld te klein geweest”, zegt Mittemeijer. “Nu heeft kennelijk niemand er problemen mee als een demissionair minister het zegt.”
De communicatie over vaccins door de overheid en OMT-leden in de media is representatief voor de huidige aanpak van de coronacrisis, merkt Mittemeijer op. Ethiek lijkt terzijde geschoven, de ruimte om de pro’s en contra’s van maatregelen tegen elkaar te wegen verdwenen, discussies over de beste aanpak van de crisis onmogelijk, en bewindslieden laten weten geen begrip te hebben voor wie een vaccinatie weigert.
“Er is nog maar één richting waarin we mogen denken”, zegt Mittemeijer. “Zelfs voor twijfel is geen ruimte.”
Argumentatie
Die ééndimensionale tijdgeest ziet Mittemeijer terug in het recente advies van de Gezondheidsraad om tieners te vaccineren. Eén van de argumenten die de raad daarvoor naar voren haalt is dat tieners ‘indirecte gezondheidsschade’ oplopen door coronalockdowns. Door tieners te vaccineren zou volgens de modellen het aantal volwassenen op de IC’s met enkele procenten kunnen afnemen, waardoor bij een volgende coronagolf de kans op nog eens een schoolsluiting een beetje vermindert.
“Er zit een rare kronkel in dat argument”, zegt Mittemeijer. “Het staat buiten kijf dat schoolsluitingen zeer schadelijk zijn voor kinderen en jongeren. Maar als je dat constateert, dan is de meest logische stap dat je de scholen openlaat.” Argumenten op basis waarvan we gezonde kinderen vragen om zich massaal te laten vaccineren moeten gaan over hun directe gezondheidswinst, vindt Mittemeier. En voor zover we nu weten is de kans dat kinderen serieus ziek worden door corona relatief gering, en zijn de eventuele gezondheidsrisico’s van vaccins op de lange termijn nog niet bekend. Een goede afweging vergt dus zorgvuldig maatwerk, benadrukt de farma-adviseur.
Twijfels in de farma
Mittemeijer merkt in haar werk dat zij niet alleen staat. Collega’s vertrouwen haar haar toe dat zij zelf ook twijfelen over de juistheid van de ingeslagen weg. “Maar die twijfel hardop uitspreken kan niet. Er is de vrees om collega’s, klanten of opdrachtgevers te schofferen, of in de problemen te komen.”
Mittemeijer snapt de terughoudendheid. De meeste professionals in haar branche vegen bezorgdheid en twijfels over het overheidsbeleid van tafel, en aanvankelijk was ze bang voor de gevolgen van haar uitspraken voor haar positie. “Maar dat betekent niet dat ik mijn mond houd. Ik wil niet zwijgen vanwege angst. En al helemaal niet als het om kinderen gaat.”
—
Platform OverNu is een collectief van zelfstandige publicisten die rond de coronapandemie de waakhondsfunctie vervullen. Ondergetekende Willem Koert is freelance wetenschapsjournalist voor kranten en tijdschriften.
We hebben Twitter (@overnunl) maar blijven het liefst rechtstreeks met lezers in contact, middels onze nieuwsbrief die al ruim 900 abonnees kent. Schrijf je hier in.
