Marloes Vis van Heemst en Ruud van Middelaar zijn de auteurs van het boek ‘Een oase voor ontwikkeling. Idealen voor het onderwijs.’ Zij schreven deze bijdrage naar aanleiding van het bericht dat steeds meer ouders hun kinderen niet naar school laten gaan, maar thuisonderwijs in gang zetten.
In de afgelopen jaren zijn er steeds meer ouders geweest die kiezen voor thuisonderwijs. In Nederland gaan zo’n 1800 kinderen niet naar school op basis van het recht op vrijstelling. Ons beeld is dat de belangrijkste oorzaak van deze beweging is dat steeds meer ouders niet tevreden zijn over het aanbod aan onderwijs in Nederland. Daarnaast is het schier onmogelijk om een andere vorm van onderwijs op een bestaande school te implementeren. Kiezen voor thuisonderwijs is dan wellicht de beste keuze.
Zo’n 20 jaar geleden was er een groepje ouders van vijf gezinnen met hetzelfde dilemma. Zij vonden echter thuisonderwijs niet de oplossing voor hun kinderen en besloten om zelf een school te starten. Zij deden dit zonder overheidsbekostiging en op basis van de principes van democratisch onderwijs. Dankzij dit, en meer vergelijkbare initiatieven, hebben we nu ruim 20 democratische scholen door heel Nederland.
Het voordeel van naar school gaan is de oefenruimte die een school biedt. Scholen bieden gedeelde ruimte om samen te zijn en je te ontwikkelen. Niet alleen kom je door met andere mensen een plek te delen met nieuwe interesses, vakgebieden en ideeën in aanraking. Ook geeft het letterlijk samen ruimte delen een enorme kans op het ontwikkelen van sociale en psychologische vaardigheden. Je leert je niet alleen staande houden te midden van anderen, maar je leert ook samenwerken en samen de omgeving te creëren waarin je wilt zijn.
Wij denken dat veel van de ouders die nu kiezen voor thuisonderwijs zich zullen kunnen vinden in de principes van democratisch onderwijs. De meeste van deze scholen zijn voor veel mensen echter ver weg en ook niet bekostigd, zodat het een aanzienlijke financiële bijdrage van de ouders vraagt om hun kinderen naar een democratische school te laten gaan. Meer van zulke scholen lijkt een mooie oplossing, temeer omdat deze vorm van onderwijs ook tal van andere problemen zal kunnen oplossen.
De principes van democratisch onderwijs zijn heel simpel, maar niet eenvoudig. Het uitgangspunt is dat een mens vanaf de geboorte leergierig is en in staat is om op basis van authenticiteit en het beginsel van zelfbeschikking, prima in staat is om zijn eigen leerweg vorm te geven. De student kan zijn eigen lerend leven vormgeven. Op basis van verantwoordelijkheid, gelijkwaardigheid en vrijheid wordt de school en het onderwijs als geheel ingericht door de studenten samen met de stafleden (leerlingen en leerkrachten). De studenten genieten basis en voortgezet onderwijs waarin de kerndoelen en eindtermen integraal zijn opgenomen.
Deze vorm van onderwijs vindt je ondertussen in vele landen over de hele wereld en de oudste democratische school die nu nog draait is Summerhill in Engeland. Kennisnemen van Summerhill is een standaard onderdeel van het curriculum van de pabo-opleidingen, maar daar wordt verder nog weinig onderzoek gedaan naar het mogelijk democratiseren van onderwijs zoals we dat traditioneel gewend zijn. Onze droom is dat uiteindelijk alle onderwijsstromingen deze principes zullen adopteren.
De meerwaarde van dit onderwijs is met name dat de studenten tegelijkertijd in brede zin ruimte krijgen voor hun sociale en persoonlijke ontwikkeling. Wij denken dat de toekomst van de maatschappij en van het onderwijs zeer gebaat is bij het democratisch inrichten van het onderwijs als geheel. Scholen faciliteren dan de ontwikkeling van zowel geletterdheid in tal van vakgebieden als communicatieve zelfsturing en geven haar studenten hiermee de competenties om zelf hun leven in te richten.
Zelfsturing, kiezen hoe je wilt leven en actief dat leven creëren zijn zeer urgente thema’s. We leven in een tijd waarin het belang van keuzevrijheid en autonomie steeds duidelijker worden en we ons steeds bewuster worden van het verstikkende effect van de huidige wet- en regelgeving. Een tijd waarin we mogen gaan ontdekken hoe we zelf de regie over ons leven in handen krijgen. (Arnold Cornelis, De logica van het gevoel, 1990.)
Scholen zouden een belangrijke rol kunnen hebben in het faciliteren van die ontwikkeling naar zelfsturing. Waar de ‘grote mensen’ in de maatschappij van nu zelf druk worstelen het juk van het sociale regelsysteem van zich af te schudden en regelprocessen weer ondergeschikt te maken aan de mens. Daar zien wij scholen voor ons als oasen. Oasen van ruimte en tijd. Een plek waar studenten de ruimte hebben zichzelf te ontwikkelen zonder de belasting van de ontwikkeling die ‘de volwassenen’ mogen doormaken. De school van de toekomst geeft ruimte voor de toekomst, door haar studenten niet te belasten met verwachtingen uit het verleden.
Ruud van Middelaar & Marloes Vis van Heemst. ‘Een oase voor ontwikkeling. Idealen voor het onderwijs.’ ElkBooks, 2023.
