De mRNA-vaccins gelden sinds hun introductie als superieur en veilig, maar de eerste schadelijke effecten worden zichtbaar. Nabestaanden en wetenschappers vragen zich af: begrijpen we de nadelen wel goed genoeg?
OverNu sprak de afgelopen weken met artsen, wetenschappers en nabestaanden van mensen die vlak na vaccinatie stierven over de mogelijke schadelijke bijwerkingen van mRNA-vaccins, die ook in de komende jaren gebruikt zullen worden voor ‘booster shots’ en jaarlijks terugkerende vaccinatierondes.
Hoewel de vaccins beschermen tegen Covid-19 en ertoe hebben bijgedragen dat de maatschappij weer kon worden heropend, lijkt een vraag die twee wetenschappers recent in de Wall Street Journal stelden, terecht. Zijn de vaccins toch risicovoller dan gedacht?
Dit artikel bestaat uit vijf onderdelen:
- Nabestaanden hebben vragen over overlijdensgevallen vlak na vaccinatie
- Er zijn steeds meer zorgen over de spike-eiwitten
- De eerste verbanden tussen mRNA-vaccins en vasculaire problemen worden zichtbaar
- Ook Bijwerkingencentrum Lareb heeft gevraagd om extra onderzoek
- Conclusie? Neem de early warnings serieus
1. Nabestaanden
“Mijn moeder was 73 jaar. Fit. Slank. Gezond”, vertelt Sigrid Kroon, freelance auteur en eindredacteur van educatieve middelen. “Ze deed alles op de fiets. Ze woonde in een nieuwbouwproject met jonge gezinnen, waar ze op kinderen in de buurt paste, en deed vrijwilligerswerk. Mama twijfelde over de coronaprik, omdat ze als kraamverzorger voor een baby had gezorgd die kerngezond ter wereld was gekomen en die later vlak na reguliere kindervaccinaties gehandicapt was geraakt. En omdat ikzelf in 2008 daags na een vaccinatie op de afdeling hartbewaking van een ziekenhuis belandde. Dat zette haar aan het denken. Liever niet, vond ze. Maar de druk werd hoog. In de media, en van mensen om haar heen.”
“Dus mama zei: ‘Ach, dat ene prikje zal me de kop niet kosten’.” Een dag na de eerste vaccinatie met een mRNA-vaccin kreeg ze een herseninfarct, kort erna stierf ze.
De moeder (74) van Jasper van Eck, directeur van financieel dienstverlener Kasparov, en Femke van Eck, docent Franse taal-en letterkunde op een middelbare school, keek juist uit naar de prik. Ze stuurde haar kinderen vlak na vaccinatie een berichtje. ‘Je voelt er niets van!’
Diezelfde avond werd ze dood gevonden. “Zó onwerkelijk”, zegt Femke. “Die ochtend ging ze nog tennissen. Fietsend haar vaccin halen. Een paar uur later was ze dood.”
Ook de vader van Tessa, een gepensioneerd hoogleraar van achterin de 70, overleed binnen een week na vaccinatie.
Kort erna hoorde Tessa van een vriendin dat ook háár vader is overleden. Was dat toevallig vlak na vaccinatie? ‘Ja’, appt de vriendin terug. Een kennis heeft een gescheurde aorta na vaccinatie. Twee directe collega’s blijken een ouder te hebben verloren binnen een week na vaccinatie. Weer een andere kennis heeft een IC-opname na vaccinatie meegemaakt. “Dat zijn er dus vijf”, zegt Tessa, die vraagt om anoniem te blijven. “Terwijl ik nul overlijdens ken na corona… Vandaar dat ik me zorgen begon te maken.”
Zoektocht
De nabestaanden beginnen direct na het overlijden een zoektocht. Jasper en Femke van Eck doen hun verhaal in het Algemeen Dagblad, spreken met artsen, verpleegkundigen en het Lareb en maken een reconstructie. “Pas toen kwamen we erachter: Oh, het is eigenlijk niet zo goed geregeld als we dachten”, vertelt Femke.
Lotgenoot Sigrid Kroon duikt in het Amerikaanse systeem voor bijwerkingen VAERS. “Ik zag daarin behoorlijk wat beroertes na Covidvaccinaties. Veel meldingen wijzen in de richting van cardiovasculaire problemen. Ik ben geen arts, maar ergens voel ik wel nattigheid. Het zou me niets verbazen als we over een jaar ineens zien dat er een globaal probleem is”, vertelt ze begin juni tegen OverNu, nog voor de eerste berichten van Amerikaanse autoriteiten over ontstekingen in het hart.
Tessa, zelf leidinggevende bij een overheidsinstelling en wetenschappelijk geschoold, krijgt drie dagen na het overlijden van haar vader een wetenschappelijk onderzoek onder ogen. “Ik las het… En mijn wereld stortte in.”
2. Spike-eiwit
In de studie waarnaar Tessa verwijst, hebben wetenschappers van het Amerikaanse SALK-instituut een ‘pseudovirus’ gemaakt met dezelfde spike-eiwitten als het coronavirus heeft, maar dan zonder echt virus. Spike-eiwitten zijn de kenmerkende, rode uitstekels aan de buitenkant van het virus, waarmee opname in de menselijke cel – via zogenaamde ACE2-receptoren – mogelijk wordt.
Wat bleek? Bij de proefdieren werd, hoewel er dus geen virus was, schade aan longen en slagaders vastgesteld.
Niet het virus, maar de spikes kunnen zelfstandig voor gezondheidsschade zorgen, aldus SALK. Een tamelijk schokkende vondst die de wetenschappelijke gemeenschap flink opschudde.
Early warning
Een van de wetenschappers die de spike-problemen van het coronavirus als eerste zagen aankomen, is de Amerikaanse kinderarts John Patrick Whelan. “Kan het zijn dat de spike-eiwitten de schade veroorzaken die we aan Covid-19 toeschrijven?”, schreef hij op 9 december 2020 aan de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA).
Het idee dat spike-eiwitten schadelijk kunnen zijn, “werd niet echt gewaardeerd destijds, maar nu is er meer overeenstemming over”, vertelt Whelan tijdens een Zoom-interview met OverNu. Hij waarschuwde de FDA voor ‘microvasculaire schade aan brein, hart, lever en nieren’ en verwees naar enkele onderzoeken. “Die suggereerden dat de spike-eiwitten werden geproduceerd in de longen van coronapatiënten. Dat zijn een soort spike-fabriekjes. Daarna verspreiden de eiwitten zich via de bloedvaten door het lichaam en richten ze schade aan.”
Onderzoek in Nature dat na Whelans waarschuwing werd gepubliceerd, liet zien dat de spike-eiwitten van het virus de bloed-hersenbarrière kunnen passeren en in de lever, nieren en andere organen terechtkomen. Een andere studie liet zien hoe de spike-eiwitten de bloed-hersenbarrière instabiel maakten, wat volgens de betreffende wetenschappers een uitleg kan zijn voor eventuele neurologische problemen en ontstekingen.
mRNA-vaccins
Voor de duidelijkheid: het gaat dus om spike-eiwitten van het coronavirus, Sars-Cov-2. Maar de prik tégen het coronavirus is óók gebaseerd op de spike-eiwitten. De mRNA-vaccins als Pfizer en Moderna hebben ‘een vetbolletje met daarin een instructie die ervoor zorgt dat je [eigen lichaams-]cellen spike-eiwitten gaan maken’, aldus het RIVM. Janssen en AstraZeneca gebruiken een ander mechanisme, een onschuldig verkoudheidsvirus en DNA, met ook ‘een code die ervoor zorgt dat je cellen spike-eiwitten gaan maken’.
“Toen ik erachter kwam dat de vaccins op hetzelfde spike-eiwit van het virus waren gestoeld, schrok ik een beetje”, zegt Whelan tijdens een Zoomgesprek. “Het is gelukkig niet zo erg geworden als ik heb gevreesd. Miljoenen mensen zijn ingeënt. De meesten zijn oké. Ik werk zelf met coronapatiënten en was blij om een mRNA-vaccin te ontvangen. Maar tegelijkertijd is mijn hypothese de afgelopen maanden wel steeds verder bevestigd.”
Slagader
Whelan is als kinderarts vooral bezorgd om de mogelijke gevolgen voor kinderen. Zijn eerste brief zorgde voor een storm aan reacties. Collega-wetenschappers die zijn waarschuwing lazen, namen contact op. Inmiddels is er een onderzoeksgroep opgezet. Recentelijk waarschuwde Whelan de FDA opnieuw voor onder meer de spike-eiwitten, nu samen met onder meer Tom Jefferson (Oxford), Florence Bourgeois (Harvard) en Robert M. Kaplan (o.a. Stanford).
Ook nabestaanden worden aan het denken gezet. “Toen ik de SALK-studie zag, dacht ik: o jee, vasculair… Dus de spike-eiwitten tasten je vatenstelsel aan”, aldus Tessa, de dochter van de hoogleraar. “Net als bij corona manifesteert zich dat ook bij vaccins waarschijnlijk op allerlei verschillende manieren.” Sigrid Kroon: “Bij mijn moeder begon alles met problemen vanuit de halsslagader. Op de scan zagen ze een scheurtje in de binnenwand, wat tot het infarct leidde.”
Spike
Hoe erg zijn de spike-eiwitten?
Allereerst moet er bij het verhaal van Whelan een belangrijke kanttekening worden geplaatst: het ene spike-eiwit is het andere niet. De spike-eiwitten die je lichaam aanmaakt na mRNA-vaccins, hebben een ingebouwd mechanisme dat ze op hun plek moet houden. Hierdoor zouden de spikes na vaccinatie niet door het lichaam gaan zwerven en zou er ook geen schade kunnen ontstaan. Althans, dat was de belofte.
“Het Spike-eiwit dat door vaccinatie wordt geproduceerd, komt niet vrij”, schrijft ook medicijnonderzoeker Derek Lowe op zijn blog bij Science. “Het zit op het oppervlak van spier- en lymfatische cellen in je schouder en dwaalt niet door je longen. Ze zorgen dus niet voor problemen.” Hij wijst erop dat de spike-eiwitten die worden aangemaakt na Pfizer- en Moderna-vaccinatie in de ‘prefusion’-fase blijven, waardoor het zich niet bindt aan de zogenaamde ACE2-receptors van menselijke cellen, wat alle ellende geeft.
‘Laten toch los’
Anderen zijn niet overtuigd. Robert Malone geldt als ‘de uitvinder van mRNA-vaccins’ en stond jaren geleden aan de basis van de technologie die farmaceuten nu gebruiken. Hij is bezorgd om het gebruik van ‘zijn’ techniek. “De ontwikkelaars van deze vaccins wisten van het risico dat spike-eiwitten bijwerkingen zouden hebben als ze niet vast zou zitten”, vertelt Malone in een podcast van de eveneens kritische evolutiebioloog Bret Weinstein. Dus kwam er een techniek waardoor de spike-eiwitten verankerd zouden blijven zitten, aan de buitenkant van de eigen cellen. Dat werd ‘minimaal’ onderzocht, zegt Weinstein, waarna de conclusie was: de spike-eiwitten laten niet los. “Dat ze nu tóch loslaten, en vrijkomen, had absoluut duidelijk moeten zijn voordat het in mensen zou worden gebruikt”, aldus Malone.
Wouter J. Keller, voormalig lid van de Raad van Bestuur van het CBS, stelt dat hij hartritmestoornissen kreeg na het Moderna-vaccin en deelde de theorie van Malone. Die werd recentelijk ook in De Telegraaf besproken.
In navolging op mijn draadje over de door het lichaam 'zwevende mRNA spikes' en hartklachten na mRNA prik:https://t.co/io1vKV3GWO
hier een interview over die rondzwervende spikes (en censuur daarop) met de UITVINDER vd mRNA vaccins, Dr. Malone:https://t.co/OwCOIZnIF7
— Wouter J. Keller (@wouterkeller) June 17, 2021
Mijnenveld
Het spike-debat is inmiddels een mijnenveld geworden. Andere experts noemen het verhaal van Malone onzin. De meeste spike-eiwitten zouden niet loslaten. De “1 procent” die wel loskomt, wordt in de lever opgevangen en afgebroken, zo stelt ook Lowe die werkt voor farmaceut Novartis.
Een Canadese vaccinwetenschapper uitte zich alarmistisch. “Blijft het spike-proteïne in de schouder na vaccinatie? Absoluut niet! Het blijft enkele dagen in het bloed en hoopt zich op in bepaalde organen, waaronder ook de eierstokken”, aldus Byram Bridle, die betrokken is bij een kritische Canadese pressiegroep, in een podcast. Hij verwees naar onderzoek in Moderna-gevaccineerden. De uitkomsten waren “zeer verontrustend”.
Meteen verscheen een website onder de naam van Bridle die zijn theorie weerlegde, met onder meer een linkje naar Alex Gorski, een wetenschapper die wordt bekritiseerd omdat hij kritiek op farmaceuten steevast als ‘anti-vax’ bestempelt. Ook Bridles theorie zou lariekoek zijn, legt de website uit. Bridle zelf ziet er een lastercampagne in.
Als Whelan de alarmistische signalen krijgt voorgelegd, blijkt dat ook Bridle lid is van zijn onderzoeksgroep. “Hij is een hele slimme jongen en heeft enorm veel ervaring in vaccinontwikkeling”, verdedigt Whelan de Canadees. “En hij is niet tegen vaccins, maar juist heel pro. Hij liet zich misschien iets te veel meeslepen, maar zijn boodschap dat we een beetje voorzichtigheid nodig hebben, is echt belangrijk.”
Andere arm
Maar wie heeft er nu gelijk? Blijft het spike-eiwit wel vastzitten in het schouderweefsel, zoals beloofd, of niet – of een beetje? “We hebben inmiddels goed bewijs dat het rondgaat in het lichaam”, stelt Whelan. “Ik had zelf een patiënt die een mRNA-vaccin kreeg. De volgende dag had ze myocarditis, een ontsteking aan het hart. Tien dagen later deden we een scan bij de andere arm. We vonden het spike-proteïne. In de andere arm hè! De spike-eiwitten lijken me ook de belangrijkste uitleg voor bijwerkingen zoals hoofdpijn. Gelukkig duurt dat meestal kort. Maar ik heb van aardig wat mensen gehoord dat ze langdurige symptomen hebben, zelfs maanden na het vaccin.”
Bovendien is onduidelijk hoelang de spike-eiwitten in het lichaam blijven, en wat dat betekent op de lange termijn, zegt Whelan. “Dit is de uitdaging: we moeten de kosten en baten afwegen. Ik wil benadrukken dat de vaccins erg waardevol zijn. Maar de bijwerkingen worden nog niet volledig onderkend. Wij vragen om meer tijd te nemen en beter onderzoek te doen.”
“Het vaccin is veilig en effectief bevonden”, laat farmaceut Pfizer weten in een reactie. Het bedrijf wijst nog op een artikel van Reuters waarin enkele wetenschappers en Pfizer zelf aangeven dat er op dit moment geen bewijs is voor schade van de spike-eiwitten. De wetenschapper van een door Bridle geciteerde studie, David Walt, stelde dat de Canadees zijn resultaten verkeerd geïnterpreteerd heeft en dat de vaccins veilig zijn.
(Even tussendoor… schrijf je in voor de Nieuwsbrief!)
3. Myocarditis (en meer)
Het gesprek met Whelan vindt plaats op 8 juni. Tijdens het gesprek noemt hij meermaals myocarditis, een ontsteking van de hartspier. “We hebben vele verhalen gehoord over mensen die binnen enkele dagen na hun vaccinatie pijn op de borst krijgen, wat myocarditis betrof, en daarnaast zijn er veel beroertes.” Twee dagen later, op 10 juni, komt de Amerikaanse Centers voor Disease Control (CDC) naar buiten met een statistisch verband tussen de mRNA-vaccins en myocarditis. Vooral jonge mannen lijken vatbaar, en vooral na de tweede prik. Inmiddels zijn myocarditis en de ontsteking van het hartzakje (pericarditis) toegevoegd aan de bijsluiter van Moderna en Pfizer. De aandoening is meestal niet dodelijk en de meldingen zijn niet talrijk, maar cardiologen zijn wel bezorgd. Prominente wetenschappers trekken de richtlijnen van de CDC om vooral door te vaccineren, zelfs na eerdere aandoeningen, in twijfel. Het Europese Medicijnagentschap EMA doet nog onderzoek.
Bijwerkingen
Hoewel de aandacht voor zeldzame problemen met het AstraZeneca-vaccin wekenlang de krantenpagina’s hebben gevuld, is er voor de problemen rond mRNA-vaccins relatief weinig aandacht, merken de nabestaanden op. Wetenschappelijke journals en het statige New York Magazine besteden al vroeg aandacht aan myocarditis, maar ophef blijft uit. Voorpagina-nieuws ook.
Sommige wetenschappers vinden dat onterecht. “In de nieuwsvoorziening is intellectuele nieuwsgierigheid naar de juistheid van publieke gezondheidsrichtlijnen vaak afwezig”, schrijven twee wetenschappers eind juni in de Wall Street Journal.
VAERS
Zij menen op dat moment, in tegenstelling tot de autoriteiten, zelf wel ‘een interessant patroon’ te herkennen in de Amerikaanse VAERS-cijfers over bijwerkingen – en die gaan verder dan myocarditis. “Meerdere adverse events worden in groten getale gemeld in de dagen na vaccinatie, en dalen daarna weer spectaculair.” Vier serious adverse events volgen dat patroon, aldus de schrijvers: lage bloedplaatjes, myocarditis, diepveneuze trombose, en overlijden.
Gezondheidsautoriteiten ‘maken een fout’ door deze bijwerkingen niet te melden, aldus de auteurs, onder wie Yale-epidemioloog Harvey Risch, eerder een voorvechter van hydroxychloroquine.
Hun bevindingen kunnen wellicht deels worden verklaard – misschien zijn mensen vlak na vaccinatie wel meer geneigd om een melding te maken – maar de wetenschappers vinden de data toch ‘verontrustend’. “Eerder onderzoek heeft aangetoond dat slechts een fractie van de bijwerkingen daadwerkelijk wordt gerapporteerd”, aldus de wetenschappers. “Dus het werkelijke aantal kan nog veel hoger liggen.”
4. Monitoring
Die laatste observatie klopt: in een onderzoek van Harvard-wetenschappers werd gesteld dat, naar schatting, zo’n 1 procent van het daadwerkelijke aantal meldingen ooit in het VAERS-systeem belandt.
Voldoet de monitoring wel? Wat is er nu eigenlijk bekend – en wat niet?
Kennis over de bijwerkingen van vaccins valt of staat met de bereidheid om te onderzoeken, maar de nabestaanden met wie OverNu spreekt, beschrijven allemaal hoe ze tegen een muur opliepen. Femke en Jasper van Eck vroegen om een schouwarts. “Die wilde eerst een procedure van een niet-natuurlijke dood starten, maar dat bleek administratief te moeilijk”, zegt Femke. “Daarom werd toch een natuurlijke dood opgeschreven.”
Sindsdien ging alles moeilijk. Jasper en Femke beschrijven gedetailleerd hoe ze actief achter betrokken instanties aan moesten gaan. “Ik dacht: er komt straks een team witte pakken en ze gaan onderzoek doen”, zegt Jasper. “Maar we hebben alles zelf moeten doen.”
‘Nee, zeiden ze…’
De moeder van Sigrid Kroon had eerst een herseninfarct, kreeg bloedverdunners van de artsen en kreeg vervolgens een hersenbloeding. Ze “beleefde tussen de prik en haar overlijden een gruwelijke week op IC’s, met veel pijn en verdriet en ingrijpende interventies”, zegt Kroon. Gedurende haar ziektebed gaf Kroons moeder aan dat ze een verband met het vaccin vermoedde. “We hebben in elk ziekenhuis gevraagd: kan het misschien met de vaccinatie te maken hebben? ‘Nee’, was steeds het antwoord. Een van de artsen zei: ‘Het kan geen relatie hebben, want ze heeft geen AstraZeneca gehad.’ Tsja… Artsen maken dus al een schifting. Een beroerte kan natuurlijk, en zeker boven de zeventig jaar, zomaar gebeuren. Een toevalstreffer. Maar we wilden dat het gemeld werd. Als iedere arts meteen concludeert dat geen verband mogelijk is, dan vind je het nooit.”
Kroon heeft er “bij meerdere artsen op aangedrongen een melding te maken”. De huisarts van haar moeder zou dat uiteindelijk doen.
Bijwerkingencentrum Lareb
Wat ook meespeelt, is dat Femke van Eck en Tessa, de dochter van de hoogleraar, de instantie voor het melden van bijwerkingen, het Bijwerkingencentrum Lareb, niet bij naam kenden. “En ik kom nog wel uit een familie vol wetenschappers…”, verzucht Tessa. “Als ik terugkijk op onze casus, heeft niemand ons op het Lareb gewezen. Natuurlijk heb ik gedacht: als we iets willen weten, moeten we het nu doen. Maar alsof daar ruimte voor is… je bent gewoon in shock en gaat het afscheid regelen.”
Een vrouw die bij Omroep Gelderland haar verhaal deed, beschrijft een soort kafkaëske poging van haar vader om serieus te worden genomen na klachten die optraden na vaccinatie. “Je voelt gewoon dat de luiken sluiten”, zegt ook Sigrid Kroon. “Mensen staan er niet voor open om een verband tussen vaccinatie en overlijden bespreekbaar te maken.”
‘Veel meldingen’
Lareb-directeur en epidemioloog Agnes Kant vindt het niet goed als vermoedens van bijwerkingen niet serieus genomen worden . “Maar in het algemeen merken we eigenlijk op dit moment weinig terughoudendheid hierin. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat nabestaanden dat wel ervaren kunnen hebben. Er is veel aandacht voor bijwerkingen, en er wordt veel gemeld. We gaan over een paar weken de 100.000e melding aantikken. Dat is echt veel.” De meeste meldingen van overlijdensgevallen komen van artsen, zegt ze. De meldingen gaan over overlijden na vaccinatie en hoeven niet door vaccinatie te komen. Dat verband onderzoekt Lareb.
Wanneer moeten artsen eigenlijk een melding maken? “Dat worden ze geacht te doen als er een vermoeden van een causaal verband is”, zegt Kant. “Bij dat vermoeden zit de crux. Artsen maken natuurlijk op basis van hun eigen expertise een inschatting.” Eerder beschreef ze het criterium om te melden als ‘een collega het zou moeten weten’. “Als je iets ziet, wat je niet verwacht – als de arts denkt: ‘goh, dit is opmerkelijk en onverwacht’ – dan is het belangrijk.”
“We benadrukken dat ook: een vermoeden is genoeg! Een optelsom van vermoedens die bij elkaar komen, kan namelijk tot het inzicht leiden dat er sprake is of kan zijn van een bijwerking”, aldus Kant.
Trombose
Hoe zit het dan met de moeder van Sigrid, die een herseninfarct (trombose in de hersenen) had? “Kijk, normale trombose komt heel vaak voor. Zeker bij ouderen. Dat artsen zoiets niet onverwacht vinden, begrijp ik”, zegt Kant.
“Maar”, zegt ze meteen, “als iets heel vaak voorkomt, ontstaat het vermoeden dat er een relatie met het vaccin is, natuurlijk minder makkelijk, terwijl artsen die bijzondere bijwerking, trombose met trombocytopenie syndroom, juist wel snel onverwacht vinden. Dat was namelijk zó bijzonder. Dan denkt een arts: Wat is dit? Hoe kan dit nou? Daarmee wil ik niet zeggen dat gewone trombose geen bijwerking kan zijn. En daar moeten we ook eerlijk over zijn: in meldingen is dat heel moeilijk te ontdekken, omdat het ook zonder vaccinatie vaak voorkomt. Dat maakt het voor ons lastig om alleen op basis van meldingen conclusies te trekken. Daarom hebben wij ook een apart bericht aan trombose gewijd op onze website waarin we concluderen dat er vervolgonderzoek moet komen.”
Volgens Lareb komt dus ook de 'normale' trombose vaker voor dan normaal. Agnes Kant zou graag meer onderzoek doen, maar krijgt gegevens niet boven water.
Onderzoek naar bijwerkingen coronavaccins bemoeilijkt omdat registratiesysteem niet op orde is https://t.co/18Bokgz412
— Maria Jansen (@Lotsin) May 26, 2021
Kant benadrukt dus de tekortkomingen die inherent zijn aan het spontane meldsysteem. “Bijwerkingencentrum Lareb is afhankelijk van meldingen van zorgverleners en gevaccineerden. Mogelijke signalen kunnen in een vroeg stadium opgepikt worden. Maar bij veelvoorkomende problemen zoals trombose is aanvullend onderzoek nodig om in te schatten met welke orde van grote men te maken heeft.”
‘Geen verband’
Vorige week publiceerde Lareb een rapport over de meldingen van overlijden in de eerste 14 weken van de vaccinatiecampagne, waarin het bijwerkingencentrum concludeert dat er, op basis van de ontvangen meldingen, ‘geen patroon van klachten is gezien die wijzen op ernstige bijwerkingen waaraan mensen overleden’, aldus Kant. Wel kunnen “soms de te verwachten bijwerkingen, zoals bijvoorbeeld koorts, bijgedragen hebben aan het verslechteren van een al kwetsbare gezondheidssituatie”, vult directeur Kant nog aan.
Ze benadrukt dat de voordelen van vaccinatie, volgens haar, nog steeds groter zijn dan de risico’s. “De vaccins zijn natuurlijk onderzocht voordat ze op de markt kwamen. En als er op grote schaal risico’s waren, hadden we het wel gezien. Maar we weten nog niet alles, een deel van de kennis komt altijd pas later boven water.”
Modellen
Daarom is zogenaamd ‘fase 4-onderzoek’ nadat een vaccin een vergunning heeft gekregen, zo belangrijk, vindt hoogleraar Saad Shakir, directeur van het Drug Safety Research Unit (DSRU) in het Verenigd Koninkrijk en een internationaal autoriteit op het gebied van bijwerkingenonderzoek. Hij leidde onder meer een AstraZeneca-studie. “Bijwerkingen worden eerst bij het klinische onderzoek vóór de toelating, en daarna met real world-data ná de toelating onderzocht.” Een woordvoerder van Pfizer laat weten dat het bedrijf meewerkt aan dergelijk onderzoek.
Stel: er gebeurt iets. Wat doet professor Shakir dan? “Om te weten of een bepaalde reactie door een vaccin komt, kijk je bij patiënten naar de individuele achtergrond, eerdere ziektes, hun algehele conditie, en de precieze details van de gebeurtenis. We noemen het observationele wetenschap. Je beschrijft wat je ziet. Dat is anders dan een staaltje bloed afnemen.”
Shakir beschrijft dat er allerlei modellen en algoritmes bestaan om te bepalen of een bepaalde reactie ná vaccinatie ook dóór vaccinatie komt. Een soort afvinklijstjes, legde ook epidemioloog Dick Bijl uit. Gaat het hier om een soort educated guess? “Nee, dat zou ik niet zeggen”, reageert Shakir in een Zoom-gesprek met OverNu. “Je bouwt de informatie op. Je neemt de tijd tussen gebeurtenis en vaccinatie mee, de karakteristieken van de conditie, of er andere vaccins zijn gegeven, of de patiënt corona heeft gehad. Al die informatie neem je samen. Zoals altijd in de wetenschap, is er een element van onzekerheid. Maar hoe meer gevallen van dezelfde potentiële bijwerking je hebt, hoe meer je overtuigd kunt raken van het causale verband.”
Voetbalstadion
Wat denkt Shakir over myocarditis? Kan het door de spike-eiwitten worden veroorzaakt? “Die hypothese is nog niet in de wetenschappelijke literatuur inzichtelijk gemaakt. Op dit moment weten we de oorzaak niet”, zegt hij. “Er zijn mensen, en ook de producenten van vaccins, die een causale relatie niet accepteren. Maar er is steeds meer bewijs voor. De gevallen komen steeds in een bepaalde periode na vooral de tweede prik voor. Dat patroon suggereert wel een causaal verband.”
Bij jonge mensen zou myocarditis volgens Israëlische cijfers optreden bij 1 op de 20.000 personen, schreef Shakir in een blogpost, terwijl er ook hogere aantallen circuleren. Het is in ieder geval één slachtoffer per voetbalstadion. Is dat veel? Nee, zegt Shakir. “Alles onder de 1 op 10.000 wordt in de pharmacovigilance (bijwerkingenonderzoek, red.) gezien als zeer zeldzaam. Dus dit ook.” De meeste mensen herstellen van myocarditis. Ondertussen kunnen ongevaccineerde jongeren het virus wel verspreiden, redeneert Shakir. “De voordelen zijn, op dit moment, zowel voor het individu als voor de samenleving, volgens mij nog steeds groter dan de risico’s. Er zal meer informatie komen en die wordt nog geëvalueerd.”
Financiering
Dan een andere vraag. Hoe onafhankelijk is bijwerkingenonderzoek eigenlijk?
In het onderzoek naar bijwerkingen is een grote rol weggelegd voor VAC4EU, een consortium waaronder veel studies zijn ondergebracht. Ook Shakir is betrokken bij vijf studies van VAC4EU. Dat wordt gefinancierd met ‘lidmaatschapsgelden, subsidies, donaties en testamentaire bepalingen en elke overboeking die niet bij wet verboden is’, staat op de website.
De organisatie heeft de ‘visie, systeem en blueprint’ overgenomen van het ADVANCE-project. Dat is weer een project onder de paraplu van het Innovative Medicines Initiative (IMI), een gigantische publiek-private samenwerking waar in het verleden kritiek op is geweest. Farmaceuten zouden een flinke vinger in de pap hebben. Zij bepalen bij sommige IMI-studies zowel het onderzoeksprotocol als het controlemedicijn. Twee transparantiewaakhonden kwamen in 2020 nog met een vernietigend rapport in het nieuws, waarmee de farma-sector allesbehalve gelukkig was. Het IMI-project zou vooral op de wensen van de bedrijven varen.
Gaspedaal
“De industrie zat op de driving seat. Of zeg gerust: de industrie zat aan het gaspedaal, de koppeling én het stuur”, vertelt woordvoerder Hans van Scharen van Corporate Europe Observatory tegen OverNu. “Bij publiek-private samenwerkingen is vaak het probleem dat men compleet afhankelijk is van de expertise bij farmaceuten. Dat was hier ook het geval.”
Is de monitoring van vaccins misschien gunstig ingericht voor farmaceuten omdat zij bij dat ‘blueprint’ zelf betrokken zijn geweest? In de praktijk valt dat reuze mee, zegt Shakir. Hij bedenkt zelf de opzet van het wetenschappelijke onderzoek. “Daarna stuur ik het naar een farmaceut. Die mag erop reageren. Die reacties beoordelen we in goede harmonie. Maar volgens het contract zijn wij degene die beslissen.”
De EMA krijgt overigens al jaren soortgelijke kritiek. De organisatie is niet alleen de beoordelaar van medicijnen en vaccins, maar geeft ook betaald advies aan farmaceuten over hoe een positief advies kan worden bereikt. Dat werkt bevooroordeling in de hand, waarschuwden waakhonden en de Europese Ombudsman. Onterecht, zegt Shakir. “Ik denk dat de EMA en andere organen onafhankelijk zijn. Denk je echt dat al die duizenden bedrijven, die fees betalen, invloed hebben op de beslissingen? Stel. Jij hebt een auto. Die wordt ieder jaar opnieuw getest (de APK-keuring, red.). Daar betaal je voor. Zou de garagehouder die jouw auto onderzoekt, door die betaling meer geneigd zijn te zeggen dat het oké is?”
5. Conclusie
Toen OverNu begon aan dit onderzoek en de verhalen van nabestaanden hoorde, was daar nog nauwelijks plaats voor in de publieke debat. Nog steeds leiden de potentiële schadelijke effecten van mRNA-vaccins nauwelijks tot Kamervragen. Maar de early warnings van kinderarts Whelan – hij promoveerde overigens op immunologie en microbiologie – en Yale-epidemioloog Risch moeten serieus worden genomen. Dat geldt ook voor een signalen van nabestaanden. Alle problemen die Risch in de VAERS-cijfers denkt te ontwaren, hebben te maken met het bloedvatenstelsel, ook hetgeen waar Kroon op wees.
Tijdens deze pandemie blijkt steeds maar weer hoeveel er níet bekend is, van de oorsprong van corona tot aan de bijwerkingen van vaccins. Dat is inherent aan de wetenschap. Kennis komt traag. Zo wijst Whelan na het contact met OverNu nog op een onderzoek met ‘aanwijzingen voor een potentieel risico van spike-eiwitten voor de reproductie, zowel bij natuurlijke infectie als vaccinatie’. Voortplanting, dus. Het is allerminst sluitend bewijs, maar wel opnieuw een early warning.
Risicogroepen
Waarom willen mensen als Whelan eigenlijk waarschuwen? Hij ziet zelf ‘zeer plausibele’ verklaringen voor bloedstollingsproblemen in onder meer de spike-eiwitten. “En dat werpt belangrijke vragen op. Zijn er mensen, bepaalde subgroepen met risicofactoren, die niet gevaccineerd moeten worden? Moeten sommige mensen aspirine krijgen tijdens vaccinatie om bloedstollingen te voorkomen? En de grotere vraag: zijn er veiligere vaccins?”
Ook de nabestaanden vinden de vraag over bepaalde subgroepen belangrijk. Zij hebben allemaal eigen hypotheses waarom hun geliefden mogelijk zijn gestorven door het vaccin – wat waardevolle informatie kan bevatten. De moeder van Jasper en Femke van Eck heeft borstkanker gehad en kreeg nog immuuntherapie. “We willen weten of dat een rol heeft gespeeld”, aldus Jasper van Eck. De vader van Tessa slikte bloedverdunners en nog andere medicijnen. En de moeder van Sigrid Kroon kreeg bloedverdunners na het herseninfarct, waarna de hersenbloeding volgde.
De nabestaanden benadrukken dat hun ouders nog jarenlang hadden kunnen leven. De moeder van Jasper en Femke van Eck was schoon verklaard en ‘had weer helemaal zin in het leven’, de vader van Tessa ‘had nog twaalf, vijftien jaar gekregen van de dokters’. De moeder van Sigrid gebruikte enkel een pilletje tegen hoge bloeddruk en ‘mankeerde verder nooit wat’. “Mijn grootste vraag is: waarom trad zo kort na het vaccin een beschadiging aan de vaatwand op?”, vraagt Kroon zich af. Alles wat daarna kwam – het lichaam dat bloedplaatjes aanmaakt, wat klontering geeft, de bloedverdunners, wat weer risico geeft op bloeding – was daarvan het gevolg, wil ze benadrukken.
Kinderen
Het in kaart brengen van bijwerkingen is ook belangrijk voor de afweging bij het vaccineren van kinderen, stelt kinderarts Whelan. “Dat is mijn grootste motivatie om me hierin te verdiepen.” Risch: “Het risico van een coronavaccin is misschien groter dan de voordelen voor bepaalde laagrisicogroepen, zoals kinderen, jongvolwassenen of mensen die zijn hersteld van Covid-19.” De Nederlandse Gezondheidsraad heeft een genuanceerd advies uitgebracht waarin wordt beschreven dat Pfizer beschikbaar moet zijn voor kinderen ‘die er gebruik van willen maken’, maar wijst ook op de nadelen, en stelt dat uiteindelijk een ‘vrijwillige en goed geïnformeerde keuze’ moet worden gemaakt.
De Centers for Disease Control and Prevention (CDC) stelt weliswaar in een nauwgezette uiteenzetting dat de voordelen ook voor kinderen nog steeds groter zijn dan de nadelen, maar in de grafieken valt te lezen dat hoe jonger de vaccinontvanger is, hoe vaker er myocarditis wordt gerapporteerd. Bovendien is in de afweging ook meegenomen dat er voor jongeren ‘geen alternatieven van mRNA-vaccins beschikbaar zijn in de voorzienbare toekomst’.
Dat de vaccins simpelweg ‘veilig’ zijn, het adagium van bijvoorbeeld minister De Jonge, is niet te verdedigen. Wat overblijft, is een ethische discussie of jongeren als ‘extra laag van bescherming’ kunnen worden gezien, zoals de CDC oppert, of dat zoiets uit den boze is, zoals bijvoorbeeld artsen van het kritische Artsen Covid Collectief in NRC en een brochure betoogden. Hoe zinvol het vaccineren van kinderen überhaupt is, wordt in editorials van The BMJ en The Lancet in twijfel getrokken. Alleen op de CDC varen, zou onverstandig zijn. De organisatie kent volgens klokkenluiders talloze voorbeelden van belangenverstrengeling, schreef The BMJ. Niet zelden blijkt de directeur het schoolvoorbeeld van de revolving door. De CDC ligt bovendien onder immense politieke druk, net als de Food and Drugs Administration (FDA). Parallellen met Europese organisaties zijn simpel te maken.
Twijfel
Het is dus essentieel dat kritische wetenschappers, analisten en journalisten ook in de komende periode een vinger aan de pols houden. Zoals Lareb-directeur Kant en DSRU-directeur Shakir terecht aangeven: we weten nog lang niet alles.
“Ik wil duidelijk maken dat wij niet willen roeptoeteren: vaccins zijn slecht!”, besluit Femke van Eck, op bovenstaande foto samen met broer Jasper. “We willen ook geen mensen bang maken. Maar we hebben dit wel meegemaakt. Moet ik nu zelf een vaccin nemen? Alle specialisten, als je met ze praat, geven uiteindelijk toe: we weten er nog veel te weinig van.”
Reageren? Ga naar contact. Schrijf je ook in voor de Nieuwsbrief.
De naam van Tessa, die vanwege het rouwproces vraagt om volledige anonimiteit, is gefingeerd. Haar echte naam en de naam van haar vader zijn bekend bij de redactie. Foto’s in dit artikel: CDC, jesse orrico en Scott Graham via Unsplash, en ingezonden beelden.
