Toen gezondheidsautoriteiten het coronavirus de oorlog verklaarden, begon in de reguliere media en op publieke internetfora de strijd tegen desinformatie. Een legioen van fact-checkers bepaalt nu wat we wel en niet mogen zeggen. De gevolgen voor de academische vrijheid zijn ingrijpend.
De Amerikaanse onderzoeksjournalist Paul Thacker, lid van de adviesraad van OverNu, gaf recent een interview aan de Amerikaanse journalist Matt Taibbi over de fact-checkers van Facebook. Taibbi publiceerde het interview op 1 februari 2022 op zijn Substack.
Thacker kwam in aanvaring met de fact-checkers van Facebook toen die een artikel van hem, over misstanden bij een onderzoeksfirma die voor Pfizer trials uitvoerde, aanmerkten als ‘onjuist’ en ‘onvolledig’. In zijn artikel, dat op 2 november 2021 verscheen in de BMJ, had Thacker geen uitspraken gedaan over het coronavaccin dat het onderzoeksbureau had bestudeerd. Wel had hij geconcludeerd dat de misstanden vragen opriepen over de kwaliteit van de onderzoeksgegevens en het toezicht van de overheid.
Toen Thacker openlijk verkondigde dat de fact-checker in werkelijkheid geen feiten had gecontroleerd, maar had gecontroleerd of zijn artikel in lijn was met het officiële narratief, werd hij uitgemaakt voor een complotdenker, een anti-vaxxer en antiwetenschapper.
Het grote probleem van het huidige Amerika – en niet alleen Amerika – is dat er geen ruimte meer is voor het hebben van belangrijke en minder belangrijke meningen, vertelde Thacker. Wie vragen stelt bij het dominante verhaal, staat buiten de discussie. Er is alleen nog maar zwart-wit denken. Dat is een manier van denken die je aantreft bij mensen met persoonlijkheidsstoornissen als narcisme of psychopathie.
Thacker negeert mensen die graag etiketten plakken zoveel mogelijk, vertelde hij. Zij proberen met hun etiketten een discussie te domineren terwijl ze niets van wezenlijk belang te bieden hebben.
Academicus in de vuurlinie
Het door Thacker omschreven zwart-wit-denken is onder meer aanwijsbaar in de Britse krant The Guardian. Daarin publiceerde verslaggever Zoe Williams op 29 maart 2022 een column over een affaire rond Carl Heneghan. Heneghan is hoogleraar Evidence Based Medicine (EBM) en directeur van het Centrum voor EBM aan de universiteit van Oxford. Samen met zijn medewerkers analyseert hij artikelen en maakt hij samenvattingen van de stand van zaken over onder meer Covid-19.
Heneghan had een onderzoek gepubliceerd dat suggereerde dat het aantal mensen dat was overleden aan Covid-19 te hoog was ingeschat. Zijn uiteindelijke conclusie was dat we nog steeds geen idee hebben hoeveel mensen door Covid zijn overleden, omdat de gezondheidsstatistieken die in het Verenigd Koninkrijk worden gebruikt inconsistente definities hanteren.
Dit standpunt was voldoende om hem, al was het maar tijdelijk, te classificeren als een Covid-ontkenner, waarmee hij tevens in het kamp van de anti-vaxxers terechtkwam. Naar aanleiding van een tweet met een link naar een krantenartikel over zijn onderzoek, verbande Twitter hem geruime tijd van het platform.
In haar column vroeg Zoe Williams zich, naar aanleiding van de affaire, af hoe we fake news over Covid-19 kunnen stoppen. Dat kan in elk geval niet door wetenschappers die moeilijke vragen stellen het zwijgen op te leggen, vond ze.
“Onze definitie van desinformatie, en de manier waarop we de verspreiding ervan willen voorkomen deugen niet”, schreef Williams. “We kunnen nepnieuws niet bestrijden door maatregelen te nemen tegen anti-vaxxers. Alleen mensen die echt iets weten van nieuws, of liever: de mensen die het echte nieuws maken, kunnen het onderscheid maken.”
Desinformatie is een product van de digitale media, die weliswaar geen nieuws produceren maar het voornaamste kanaal zijn geworden waarlangs nieuws mensen bereikt, vermoedde Williams. “We hebben deze eeuw geprobeerd om het produceren van nieuws te scheiden van het verspreiden van nieuws. Het is tijd om toe te geven dat dit experiment mislukt is.”
Eigen schuld
Williams’ column werd gekaapt door een ander stuk in de Guardian, waarin de schrijver juist beargumenteerde dat Heneghan had gevraagd om censuur omdat hij desinformatie zou hebben verspreid. In dat artikel gaat columnist en adjunct-opinie-redacteur Sonia Sodha in op de bewering van Heneghan dat we behoorlijk goed wetenschappelijk bewijs hebben dat het dragen van mondkapjes in de samenleving niet helpt om de verspreiding van infecties te beperken.
Volgens de adjunct-opinie-redacteur maakt hoogleraar Heneghan twee ernstige wetenschappelijke fouten. Hij interpreteert een Deense onderzoek verkeerd, en laat bovendien op onjuiste gronden gerandomiseerd onderzoek prevaleren boven observationele studies. Vervolgens stelt de adjunct-opinie-redacteur dat het aanvallen van de wetenschap rondom mondkapjes een tactiek is waarmee de antiwetenschapslobby het vertrouwen in gezondheidszorgadviezen probeert te ondermijnen. “Academische vrijheid betekent niet dat je desinformatie mag verspreiden”, aldus Sodha.
Beschouwing
De columns in The Guardian laten twee bijna tegenovergestelde meningen zien die in een krant uiteraard een plaats moeten krijgen. De column van Zoe Williams toont nog eens de volkomen onterechte vrijbrief die sociale media menen te hebben om de vrijheid van meningsuiting in te perken.
De column van Sonia Sodha laat zien dat het niet iedereen gegeven is om wetenschappelijk onderzoek op juiste wijze te interpreteren. Dat is ook vrij moeilijk als je geen medische of exacte opleiding achter de rug hebt. Zonder die ondergrond ontaardt het interpreteren van wetenschappelijk onderzoek al snel in het napraten van overheidsdienaren of door de overheid benoemde deskundigen, waardoor mensen waarde gaan hechten aan niet-wetenschappelijk onderbouwde stellingen. Deze situatie kennen we in Nederland ook, waar een beperkt gezelschap van door de overheid benoemde deskundigen bepaalt wat het beste beleid is in de pandemie, zonder op een onderbouwde manier rekenschap af te leggen aan de maatschappij.
Wat Sonia Sodha doet, is precies wat Paul Thacker ziet als hij het gedrag van de fact-checkers analyseert. Fact-checkers checken helemaal geen feiten, zij checken onwelgevallige meningen. Sodha schrijft weliswaar dat wetenschap moet zijn gebaseerd op feiten en data, maar anderzijds neemt zij op basis van slechte wetenschap aan dat mondkapjes een reële bijdrage leveren aan het bestrijden van infecties. Daarmee diskwalificeert ze Heneghan ten onrechte.
De komst van de fact-checkers is het één van ergste dingen die ons de voorbije twee jaar is overkomen. Hun activiteiten luiden het einde in van de vrijheid van meningsuiting en de academische vrijheid. De uitingen op de sociale media worden nu gedomineerd door de individuen zoals Paul Thacker ze heeft gekarakteriseerd. Terwijl zij zelf geen enkele academische prestatie van belang hebben geleverd, en zelfs het lokale sufferdje ze te min vindt om aandacht aan ze te besteden, kunnen ze nu naar hartenlust anderen beledigen en kwetsen.
